NAC (N-acetylocysteina) – co to jest, działanie, kiedy brać, opinie

NAC to taki murarz, tynkarz, akrobata w organizmie. Bierze udział w wielu procesach, jakie zachodzą w Twoim ciele – m.in. wytwarza inne ważne związki, chroni narządy, podnosi odporność i jest przydatny w leczeniu kilku dolegliwości.

Przejrzałam badania naukowe o NAC i wraz z magistrem farmacji Iloną Krzak podpowiem Ci, z których właściwości tego utalentowanego aminokwasu możesz skorzystać.

Zobacz też:

• NMN (mononukleotyd nikotynamidu)
• Kwas alfa-liponowy
• BCAA
• Co to są antyoksydanty
• Co to jest stres oksydacyjny

Co to jest NAC?

NAC (N-acetylocysteina, N-acetylo-L-cysteina) to aminokwas, pochodna L-cysteiny, który przede wszystkim pełni ważną funkcję w produkcji antyoksydantów . NAC jest uważana za warunkowo niezbędny aminokwas, ponieważ organizm może ją wytwarzać z innych związków. Jest niezbędna tylko wtedy, gdy spożycie metioniny i seryny w diecie jest niskie .

NAC robi wiele dobrego dla zdrowia, m.in. wpływa na funkcjonowanie wątroby, detoksykację, poprawę pracy mózgu. Jest stosowana jako wsparcie leczenia zespołu policystycznych jajników (PCOS), insulinooporności i służy za antidotum na przedawkowanie paracetamolu .

Nie istnieją żadne źródła pokarmowe zawierające NAC (nie licząc żywności specjalnego medycznego przeznaczenia). Z tego powodu aminokwas dostarczany jest często jako suplement diety lub lek.

Po spożyciu, NAC jest wchłaniana i metabolizowana do postaci cysteiny w wątrobie. Potem jest przekształcana do glutationu – silnego przeciwutleniacza, wykorzystywanego przez organizm m.in. w procesach detoksykacyjnych, czyli usuwających szkodliwe substancje .

Na czym polega działanie NAC?

Gdyby NAC miał dostać nagrodę za szczególne zasługi, byłby to medal za działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne .

Działa przeciwutleniająco, ponieważ zwiększa poziom glutationu w organizmie. Wszystko to, pośrednio, hamuje prozapalny czynnik NF-kB .

Ufff… To co ta NAC robi? Zwalcza wolne rodniki i stan zapalny.

O tym, jak to wpływa na wiele procesów w Twoim organizmie, przeczytasz w dalszej części artykułu, ale już możesz uznać NAC za swój ulubiony aminokwas (bo każdy ma jakiś ulubiony aminokwas… czy tylko ja?)

NAC – właściwości

N-acetylocysteina jest coraz lepiej poznana. Powstało wiele badań z udziałem ludzi i zwierząt, które znajdują w tym aminokwasie ogromny potencjał dla zdrowia.

Jak NAC wpływa na Twój organizm?

Bierze udział w syntezie glutationu

Parafrazując klasyka: Za każdym silnym antyoksydantem stoi jeszcze silniejszy związek. To idealnie określa rolę NAC w wytwarzaniu silnego antyoksydantu – glutationu .

Badania naukowe sugerują, że spożycie antyoksydantów może zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, w tym chorób układu krążenia .

Jeśli więc interesuje Cię glutation, może warto rozpatrzyć również NAC?

Wspiera detoksykację organizmu

NAC odgrywa ważną rolę w procesie detoksykacji organizmu. Detoksykacja polega na usuwaniu toksyn, substancji chemicznych i innych związków szkodliwych dla zdrowia, które mogą gromadzić się w organizmie .

Pamiętaj, że Twój organizm sam przeprowadza proces detoksykacji. Nie potrzebuje dziwnych diet, restrykcji czy preparatów oczyszczających – nie daj sobie wmówić, że potrzebujesz jakiegokolwiek detoksu.

No, chyba że przesadzisz z lekami przeciwgorączkowymi… Magister farmacji tłumaczy:

Poprawia zdrowie wątroby

NAC ma lecznicze zastosowanie w chorobach wątroby dzięki właściwościom przeciwutleniającym i przeciwzapalnym .

Przegląd badań z 2023 roku sugeruje, że suplementacja NAC poprawia przeżywalność pacjentów z ostrą niewydolnością wątroby zarówno po przeszczepie jak i bez przeszczepu, jednocześnie skracając ich czas pobytu w szpitalu .

W badaniu naukowym z 2021 roku NAC wykazała potencjał w poprawie funkcji wątroby w przypadkach jej uszkodzenia wywołanego nadmiernym spożyciem alkoholu .

„N-acetylocysteina–odtrutka” jest uważana za antidotum w przypadkach przedawkowania paracetamolu, ponieważ zwiększa dostępność cysteiny w organizmie, która jest niezbędna do produkcji glutationu – naturalnego przeciwutleniacza występującego w komórkach wątroby .

Wspiera leczenie PCOS

Badania naukowe sugerują, że suplementacja NAC u kobiet z PCOS (zespół policystycznych jajników) :

• zmniejsza stres oksydacyjny i wchłanianie wapnia w neutrofilach,
• poprawia dojrzewanie oocytów, jakość zarodków i zmniejsza ilość niedojrzałych oocytów,
• obniża stężenie testosteronu i poprawia insulinooporność.

„Czasem lekarze zalecają przyjmowanie NAC w celu rozrzedzania śluzu szyjkowego, co poprawia jego jakość i zwiększa szanse na zajście w ciążę”, dodaje magister farmacji.

Pozytywnie wpływa na płodność

Niektóre badania sugerują, że suplementacja tym aminokwasem może mieć pozytywny wpływ na płodność mężczyzn i kobiet .

W badaniu z 2019 roku z udziałem 50 niepłodnych mężczyzn doustna suplementacja NAC znacząco poprawiła u nich jakość nasienia: ilość plemników, ruchliwość i morfologię. Mężczyźni przez 3 miesiące przyjmowali 600 mg NAC dziennie .

Metaanaliza z 2023 roku sugeruje, że suplementacja NAC może być skutecznym środkiem wspomagającym owulację w przypadku niepłodności kobiet związanej z PCOS i tej o niejasnej przyczynie .

Zapytałam o opinię dr. n. med. Artura Drobniaka:

Klomifen to lek stosowany u kobiet w leczeniu niepłodności spowodowanej brakiem owulacji. Badanie naukowe z 2007 roku sugeruje, że przyjmowanie tego leku w połączeniu z 1200 mg NAC od 3 do 7 dnia cyklu miesiączkowego podnosi wskaźnik występowania jajeczkowania z 17,9% do 52,1% oraz wskaźnik ciąż o 11,5% .

Zobacz też:

• Hashimoto
• Niedoczynność tarczycy
• Nadczynność tarczycy

Wspiera zdrowie psychiczne

Suplementacja NAC może zmniejszyć objawy i poprawić jakość życia w przypadku osób cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową (ChAD), zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD), depresję i trichotillomanię (kompulsywne wyrywanie włosów) .

NAC w połączeniu z psychoterapią i lekami stosowanymi w psychiatrii może być pomocnym uzupełnieniem leczenia chorób i zaburzeń psychicznych.

Wspiera leczenie uzależnień

NAC była stosowana w badaniach klinicznych dotyczących uzależnień m.in. od marihuany, kokainy, metamfetaminy, nikotyny, a nawet hazardu . Sugerują one, że suplementacja może być pomocna w wychodzeniu z nałogów .

Przegląd badań z 2017 roku sugeruje, że NAC w porównaniu z placebo znacząco zmniejsza objawy głodu u osób uzależnionych .

Działanie to można wyjaśnić tym, że ten aminokwas pomaga regulować poziom glutaminianu – najważniejszego neuroprzekaźnika w mózgu. Jego nieprawidłowa ilość może powodować m.in. zaburzenia zdrowia psychicznego czy uzależnienia .

Łagodzi objawy chorób układu oddechowego

Pacjenci z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc doświadczają długotrwałego uszkodzenia oksydacyjnego i stanu zapalnego tkanki płucnej, co powoduje zwężenie dróg oddechowych i prowadzi do duszności i kaszlu . N-acetylocysteina działa jako środek wykrztuśny i zmniejsza stan zapalny w oskrzelach oraz tkance płucnej .

NAC jest także pomocna osobom z przewlekłym zapaleniem oskrzeli. Rozrzedzając śluz w oskrzelach i zwiększając poziom glutationu, aminokwas może pomóc zmniejszyć nasilenie oraz częstotliwość świszczącego oddechu i kaszlu .

NAC może wspierać leczenie innych dolegliwości układu oddechowego, takich jak :

• mukowiscydoza,
• astma oskrzelowa,
• zwłóknienie płuc,
• zatkanie nosa i zatok na tle alergicznym lub infekcyjnym.

Chroni serce

NAC może zmniejszyć oksydacyjne uszkodzenia serca, co z kolei może minimalizować ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego .

Uszkodzenia te są wynikiem szkodliwego działania reaktywnych form tlenu (ROS) na komórki serca. ROS są naturalnym produktem ubocznym metabolizmu komórkowego, jednak w nadmiarze mogą szkodzić komórkom i tkankom.

Uszkodzenia oksydacyjne serca prowadzą do jego chorób, powodując m.in. udar czy zawał. Suplementacja NAC może zmniejszać ryzyko wystąpienia tych chorób poprzez ograniczanie uszkodzeń oksydacyjnych .

Przegląd badań naukowych z 2021 roku sugeruje, że N-acetylocysteina może chronić czynność i zdrowie serca u pacjentów z cukrzycą i tych po niektórych operacjach serca .

Wspiera odporność

N-acetylocysteina jako najlepszy skrzydłowy glutationu wspiera jego właściwości do stymulowania układu odpornościowego .

Badania nad niektórymi chorobami związanymi z niedoborem NAC i glutationu sugerują, że suplementacja NAC może poprawić i potencjalnie przywrócić prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego .

Stabilizuje stężenie cukru we krwi

Badania na zwierzętach sugerują, że suplementacja NAC może stabilizować stężenie cukru we krwi poprzez zmniejszenie stanu zapalnego w komórkach tłuszczowych i poprawę insulinooporności .

Gdy receptory insuliny są nienaruszone i zdrowe, prawidłowo usuwają cukier z krwi, utrzymując jego stężenie w normalnych granicach .

Poprawia pracę mózgu

NAC uzupełnia glutation (silny antyoksydant) i reguluje poziomu glutaminianu (ważny neuroprzekaźnik) w mózgu, więc jest pomocny w poprawie funkcji poznawczych – pamięci, koncentracji, myślenia .

Korzystny wpływ na pracę mózgu jest szczególnie ważny w kontekście chorób neurodegeneracyjnych – Alzheimera i Parkinsona.

Choroba Alzheimera spowalnia zdolność uczenia się i zapamiętywania, prowadzi do problemów z komunikacją i dezorientację chorego . Badania z 2016 roku na myszach sugerują, że suplementacja NAC może spowolnić utratę zdolności efektywnego myślenia .

Choroba Parkinsona charakteryzuje się uszkodzeniem komórek wytwarzających dopaminę – neuroprzekaźnika mającego wpływ m.in. na nastrój, motywację i koordynację ruchową. Oksydacyjne uszkodzenia komórek przyczyniają się do rozwoju tej choroby .

Badania na zwierzętach sugerują, że NAC zwiększa poziomu glutationu w mózgu i redukuje uszkodzenia oksydacyjne. Potrzeba jednak więcej badań z udziałem ludzi, aby potwierdzić potencjał NAC w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych .

Wspiera zdrowie nerek

NAC wykazuje duży potencjał we wspieraniu funkcjonowania nerek, szczególnie u pacjentów ze schorzeniami tego narządu.

Przegląd 19 badań naukowych z 2021 roku sugeruje, że przyjmowanie NAC potencjalnie :

• zapobiega zmniejszeniu czynności nerek u pacjentów z zatruciem paracetamolem i niewydolnością wątroby,
• zmniejsza dysfunkcję śródbłonka spowodowaną toksynami mocznicowymi,
• łagodzi uszkodzenia oksydacyjne i śmierć komórek w tkankach wątroby i nerek,
• zmniejsza poziom homocysteiny, która w nadmiarze niekorzystnie wpływa na zdrowie .

NAC a wyniki sportowe

Chcesz „szybciej, wyżej, silniej”, więc myślisz o dodatkowym wsparciu dla sportowego wykonu. Wiedza o wpływie suplementacji NAC na sportowców jest ograniczona i niejednoznaczna. Z jednej strony, niektóre badania sugerują potencjalne korzyści w poprawie wydolności fizycznej i zdolności antyoksydacyjnych . Z drugiej, inne wskazują, że suplementacja NAC może osłabiać adaptacje treningowe .

Jeśli interesuje Cię poprawa wyników sportowych, wzrost siły czy skrócenie czasu regeneracji, postaw na razie na dobrze przebadane związki, takie jak kreatyna.

N-acetylocysteina a COVID-19

NAC została zbadana pod kątem potencjalnej roli w zapobieganiu i leczeniu uzupełniającym COVID-19. Badania z 2020 roku sugerują, że ten aminokwas może mieć korzystny wpływ na pacjentów z koronawirusem poprzez przeciwdziałanie zaburzeniom równowagi stresu oksydacyjnego .

Badania kliniczne z 2021 roku z udziałem 92 pacjentów z COVID-19 wykazały, że przyjmowanie NAC może zmniejszyć nasilenie zespołu ostrej niewydolności oddechowej i śmiertelność .

Potrzebne są dalsze badania, aby w pełni zrozumieć skuteczność i optymalne wykorzystanie NAC w kontekście leczenia COVID-19, ale dotychczasowe prace wyglądają obiecująco.

NAC – jaki suplement wybrać?

Do wyboru masz różne formy suplementów diety z NAC – tabletki, kapsułki i proszek. N-acetylocysteina zawsze będzie występować w nich w wolnej formie, dlatego zwracaj uwagę na całość składu – unikaj zbędnych barwników, aromatów i słodzików.

N-acetylocysteina a L-cysteina

N-acetylocysteina (NAC) to forma aminokwasu L-cysteiny.

Przyjmowanie L-cysteiny ogranicza tempo produkcji glutationu w organizmie, więc lepiej nie ingerować w ten proces i przyjmować NAC. Jest mniej toksyczna i lepiej rozpuszczalna niż sama L-cysteina.

NAC – dawkowanie

Dawkowanie NAC zależy celu terapeutycznego. Zazwyczaj lekarze zalecają dawki od 600 do 1800 mg na dobę. Suplementacja NAC pomaga uzupełnić jej braki i zwiększyć poziom cysteiny w organizmie.

Preparaty z tym aminokwasem mają jednak niską biodostępność, co oznacza, że nie są dobrze wchłaniane przez organizm. Warto przyjmować je z posiłkiem bogatym w witaminę C (np. cytrusy do śniadania czy kiszona kapusta do obiadu). Doustna N-acetylocysteina jest bezpieczna i dobrze tolerowana bez znaczących działań niepożądanych .

Czy można przedawkować NAC?

Tak, można przedawkować NAC, jeśli przekracza się zalecane przez producenta porcje dzienne (zazwyczaj powyżej 1800 mg/dobę). Objawy przedawkowania to dolegliwości ze strony układu pokarmowego, oddechowego, bóle głowy i zmęczenie . Pamiętaj, że liczy się jakość, a nie ilość suplementacji.

Jak długo można brać NAC?

To, jak długo można suplementować NAC zależy od kontekstu i indywidualnych potrzeb. N-acetylocysteina jest ogólnie uważana za bezpieczną do krótkotrwałego stosowania, w badaniach klinicznych stosowano okresy suplementacji od kilku tygodni do kilku miesięcy .

W przypadku określonych problemów ze zdrowiem takich jak przedawkowanie paracetamolu lub przewlekła obturacyjna choroba płuc NAC może być podawana przez kilka dni w ramach ostrego leczenia lub terapii podtrzymującej. W przypadku schorzeń takich jak zaburzenia psychiczne lub PCOS suplementacja NAC może być stosowana przez dłuższy czas jako terapia uzupełniająca.

Kiedy brać NAC – rano czy wieczorem?

Nie ma znaczenia czy przyjmiesz NAC rano, czy wieczorem. Dla ułatwienia sobie suplementacji i zachowania regularności warto brać n-acetylocysteinę z dużym posiłkiem (np. obiadem) bogatym w witaminę C, która może wspomagać jej przyswajanie.

Nie ma jednoznacznych dowodów naukowych na to, że NAC negatywnie wpływa na jakość snu, ale nie zaleca się przyjmowania jej tuż przed snem.

Po jakim czasie działa NAC?

To, po jakim czasie działa NAC zależy od stanu pacjenta, dolegliwości i przyjętej dawki. Może działać w ciągu kilku godzin, aby pomóc w leczeniu przedawkowania, ale w przypadku innych schorzeń np. w celu wsparcia wystąpienia owulacji może to potrwać od kilku tygodni do kilku miesięcy .

Przeciwwskazania

Przeciwwskazania do stosowania NAC to: ciąża i okres karmienia piersią, stosowanie antybiotyków i leków przeciwkaszlowych, choroby układu oddechowego (np. astma), choroby układu pokarmowego (np. choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy), a także u osób z ograniczoną zdolnością do odkrztuszania wydzieliny .

Przed rozpoczęciem suplementacji N-acetylocysteiną skonsultuj się z lekarzem.

Skutki uboczne

Przekroczenie zalecanej porcji dziennej NAC może powodować następujące skutki uboczne :

• nudności,
• wymioty,
• senność,
• zmęczenie,
• ból głowy,
• suchość w jamie ustnej,
• biegunka,
• zaparcia.

Skutki uboczne mijają zazwyczaj po odstawieniu preparatów z NAC.

NAC – opinie ekspertów. Czy warto?

Zobacz też:

• Stres oksydacyjny
• Antyoksydanty
• Wątroba
• Stłuszczona wątroba
• Izolat białka WPI

Podsumowanie