Promocja 2+1 GRATIS 🎁 z kodem: 2PLUS1🎅🏼. Skorzystaj!

Nadczynność tarczycy: objawy, przyczyny, leczenie [Porady Lekarza]

Sprawdź, co o nadczynności tarczycy mówią badania, specjaliści i pacjenci!

Mateusz Podlecki - TekstTekstMateusz Podlecki
Mateusz Podlecki - Tekst
Tekst
Mateusz Podlecki
Redaktor Natu.Care

W Natu.Care edukuje na temat zdrowego stylu życia i obala niebezpieczne mity, przeciwstawiając im wyniki najnowszych badań naukowych. Dodatkowo interesuje się nowymi technologiami oraz ich wpływem na zdrowie i codzienne życie.

Dowiedz się więcej o naszym procesie redakcyjnym

Witold Tomaszewski - RecenzjaRecenzjaWitold Tomaszewski
Zweryfikowane przez eksperta
Witold Tomaszewski - Recenzja
Recenzja
Witold Tomaszewski
Doktor nauk medycznych

Doktor nauk medycznych, ekspert prawa żywnościowego i farmaceutycznego oraz doświadczony pracownik sektora medycznego.

Dowiedz się więcej o naszym procesie redakcyjnym

Bartłomiej Turczyński - RedakcjaRedakcjaBartłomiej Turczyński
Bartłomiej Turczyński - Redakcja
Redakcja
Bartłomiej Turczyński
Redaktor naczelny

Bartłomiej Turczyński jest redaktorem naczelnym Natu.Care. Odpowiada za jakość treści tworzonych m.in. w serwisie Natu.Care i dba o to, żeby wszystkie artykuły były oparte na rzetelnych badaniach naukowych i konsultowane ze specjalistami z branży.

Dowiedz się więcej o naszym procesie redakcyjnym

Anna Wiśniewska - Fact-checkingFact-checkingAnna Wiśniewska
Anna Wiśniewska - Fact-checking
Fact-checking
Anna Wiśniewska
Fact-checker

Anna Wiśniewska zajmuje się weryfikacją cytowanych źródeł i sprawdza, czy publikowane treści są zgodne z prawdą.

Dowiedz się więcej o naszym procesie redakcyjnym

Nadczynność tarczycy: objawy, przyczyny, leczenie [Porady Lekarza]
10 lipca, 2024
Redakcja

Dowiedz się więcej o naszym procesie redakcyjnym

22 min
Dlaczego możesz nam zaufać

Dlaczego możesz nam zaufać

Artykuły na Natu.Care są pisane na podstawie badań naukowych, danych ze stron rządowych oraz innych rzetelnych źródeł. Teksty powstają przy współpracy z lekarzami, dietetykami i innymi specjalistami do spraw zdrowia i urody. Artykuły są opiniowane przed publikacją oraz podczas znaczących aktualizacji.


Dowiedz się więcej w naszym procesie redakcyjnym

Informacja o reklamach

Informacja o reklamach

Treści na Natu.Care mogą zawierać linki do produktów, ze sprzedaży których możemy dostać prowizję. Tworząc treści, trzymamy się wysokich standardów redakcyjnych i dbamy o obiektywne podejście do omawianych produktów. Obecność linków afiliacyjnych nie jest dyktowana przez naszych partnerów, a sami dobieramy produkty, które recenzujemy w pełni niezależnie.


Dowiedz się więcej w naszym regulaminie

Media o nas:

Rozpierająca energia, szybsza przemiana materii czy niespodziewana utrata wagi – większość ludzi powiedziałaby, że to same korzyści. Jednak ich przyczyna może być niebezpieczna.

Tylko w Polsce cierpi na nią około 2% dorosłych. Niektóre objawy możesz początkowo przegapić, bo będziesz doświadczać rzeczy, które normalnie kojarzą się pozytywnie. Dopiero przy poważniejszych symptomach zwrócisz się po pomoc.

Na szczęście nadczynność można wyleczyć. Dlatego wspólnie z dr n. med. Witoldem Tomaszewskim i Julią Skrajdą, dietetyczką kliniczną, podpowiadamy, na jakie objawy zwrócić uwagę, jak leczyć nadczynność tarczycy i co zrobić, żeby móc z nią normalnie żyć.

Z tego artykułu dowiesz się:

  • Na jakie objawy nadczynności tarczycy zwrócić szczególną uwagę.
  • Kto jest w grupie zwiększonego ryzyka nadczynności tarczycy.
  • Jak nadczynność tarczycy wpływa na płodność i ciążę.
  • Jakie są możliwości leczenia nadczynności tarczycy.
  • Czy nadczynność tarczycy można całkowicie wyleczyć.
  • Co na temat alkoholu i nadczynności tarczycy mówią badania naukowe.
Natu.Care Omega-3ᵀᴳ Premium

Sprawdź, za co pokochały go tysiące klientek Natu.Care Premium Omega-3ᵀᴳ.

Natu.Care Omega-3ᵀᴳ Premium

Natu.Care Omega-3ᵀᴳ Premium dla zdrowia serca, mózgu i odporności. Najlepsza przyswajalność. Optymalna dawka 750 mg. Przebadana przez niezależne laboratorium.

Zobacz więcej
W końcu omega 3 w solidnej dawce i proporcji. Plus za TG, czyli trójglicerydy!
Zobacz więcej

Dostrzegasz u siebie opisane w artykule objawy? Wykonaj badania tarczycy i skonsultuj się z endokrynologiem. Wczesna diagnoza to większe szanse na skuteczne leczenie!

Potrzebujesz pomocy?
Umów wizytę

Zobacz też:

Za co odpowiada tarczyca w naszym w organizmie?

Tarczyca to gruczoł w kształcie motyla, który umiejscowiony jest u podstawy szyi. Jest on ważną częścią układu hormonalnego. Pomimo swych niewielkich rozmiarów kontroluje i wpływa na wiele procesów, które zachodzą w naszym organizmie. Dzieje się to poprzez produkcję i uwalnianie hormonów tarczycy – T3 (trójjodotyroniny) oraz T4 (tyroksyny).

Funkcjonowanie tarczycy, czyli jej czynność, reguluje produkowany przez przysadkę mózgową hormon tyreotropowy (TSH).

Tarczyca wpływa na wiele kluczowych dla Twojego organizmu funkcji, w tym:

  • metabolizm i wykorzystanie energii,
  • oddychanie,
  • trawienie,
  • termogeneza (wytworzenie ciepła w ciele),
  • rozwój mózgu i aktywność umysłowa,
  • kondycja skóry i kości,
  • płodność.

Co to jest nadczynność tarczycy?

O nadczynności tarczycy mówimy, kiedy gruczoł produkuje więcej hormonów tarczycy niż organizm rzeczywiście potrzebuje.

Zbyt duże stężenie T3 i T4 sprawia, że przysadka mózgowa, która reguluje pracę tarczycy, stopniowo przechodzi w swoisty stan uśpienia. W wyniku tego zmniejsza lub całkowicie zaprzestaje uwalniania hormonu tyreotropowego (TSH), który pobudza tarczycę do produkcji T3 i T4.

Zatem z nadczynnością tarczycy (hipertyreoza) mamy do czynienia, gdy stężenie TSH jest niskie, a wyniki wskazań hormonów tarczycy (FT3 i FT4) przekraczają przyjęte normy.

Termin „nadczynność tarczycy” określa zespół chorobowy związany z nadmierną produkcją hormonów tarczycy. Niestety, panuje błędne przekonanie, że nadczynność tarczycy i tyreotoksykoza są synonimami. Tyreotoksykoza to stan, w którym tkanki są nadmiernie narażone na działanie hormonów tarczycy. Tak, nadczynność może prowadzić do tyreotoksykozy, ale są to osobne jednostki kliniczne.

Zobacz też:

Nadczynność tarczycy – wyniki badań i normy TSH

Pojedynczy wynik podstawowych badań tarczycowych nie pozwoli zdiagnozować żadnego schorzenia, ale skłania do wykonania kolejnych testów, dzięki którym można będzie ocenić zaburzenia pracy tarczycy.

Wyniki badań sugerujące nadczynność tarczycy to współistniejące:

  • niskie stężenie TSH,
  • zbyt wysokie stężenie FT3 i/lub FT4.

Przyjęte normy TSH i hormonów tarczycy to odpowiednio:

  • TSH: 0,45–4,5 µU/ml
  • FT3: 4,0–7,8 pmol/l
  • FT4: 10–25 pmol/l

Pamiętaj, że stężenie hormonów tarczycy zależne jest od stylu życia i wieku. Wahania mogą być spowodowane dietą, miesiączką, ciążą czy przyjmowanymi lekami. Granice norm dla TSH „rosną” wraz z wiekiem. Stężenie wynoszące 3,7 µU/ml może być tak samo optymalne dla 34-letniej businesswoman, jak 6,9 µU/ml dla 75-latka na emeryturze.

Wartości referencyjne w badaniach tarczycy będą różne dla poszczególnych laboratoriów, dlatego wyniki należy interpretować według przyjętych w danym miejscu zakresów.
dr n. hab. Witold Tomaszewski

Witold Tomaszewskidoktor nauk medycznych

Pierwotna i wtórna nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy może wystąpić w postaci pierwotnej lub wtórnej .

Pierwotna nadczynność tarczycy związana jest z zaburzeniem funkcjonowania samego gruczołu, który produkuje zbyt dużo hormonów przy jednocześnie obniżonym poziomie TSH.

Wtórna nadczynność tarczycy spowodowana jest niewłaściwym wydzielaniem TSH, co prowadzi do zwiększonej produkcji FT3 i FT4.

W skrócie: pierwotna nadczynność oznacza zaburzenia samej tarczycy, a wtórna – problemy z przysadką mózgową, która odpowiedzialna jest za produkcję TSH.

Subkliniczna nadczynność tarczycy

Jak w przypadku niedoczynności tarczycy, także nadczynność ma swoją uśpioną, subkliniczną postać. Stwierdza się ją w przypadku niskiego stężenia TSH oraz prawidłowego FT3 i FT4. Doświadcza jej około 2% osób , choć odsetek może być większy na obszarach, w którym występują niedobory jodu, np. w codziennej diecie.

Farmakologiczna nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy może być wywołana przez stosowanie niektórych leków. Polekowa nadczynność tarczycy będzie dawać inne objawy – w zależności od tego, jaki farmaceutyk był przyjmowany. Środkami, które najczęściej wywołują czasową nadczynność, są :

  • amiodaron,
  • środki kontrastowe zawierające jod,
  • lit i jego pochodne,
  • interferon-alfa,
  • niektóre leki przeciwnowotworowe.

Nadczynność tarczycy a choroba Gravesa–Basedowa

Choroba Gravesa–Basedowa to choroba autoimmunologiczna, która jest jedną z najczęstszych przyczyn   wystąpienia nadczynności tarczycy. Układ odpornościowy i przeciwciała atakują tarczycę, co prowadzi do nadprodukcji hormonów.

Na chorobę Gravesa–Basedowa częściej zapadają kobiety niż mężczyźni. Badanie z 2011 roku  pokazuje, że o tym, kto na nią zachoruje, ma wpływ przede wszystkim genetyka, choć nie bez znaczenia są też czynniki środowiskowe  .

Jakie są objawy nadczynności tarczycy?

Nadczynność tarczycy daje zarówno fizyczne, psychiczne, jak i neurologiczne objawy . Najczęściej obejmują one m.in. :

  • Skóra: wilgotna, świecąca, zaczerwieniona i pogrubiona skóra (głównie na stopach i podudziach), pokrzywka;
  • Włosy i paznokcie: kruche paznokcie, cienkie, łamliwe i wypadające włosy;
  • Układ sercowo-naczyniowy: zwiększone ciśnienie, kołatanie serca; 
  • Układ nerwowy: niepokój, drażliwość i nerwowość, huśtawki nastroju, problemy ze snem (bezsenność, trudności z zasypianiem); 
  • Kości i mięśnie: drżenie kończyn, osłabienie mięśni, osteoporoza, bóle kończyn (zwłaszcza u dzieci).

Inne objawy charakterystyczne dla nadczynności tarczycy to

  • powiększenie tarczycy i rosnące wole (dotyczy choroby Gravesa–Basedowa),
  • zmiany w obrębie oczu – wytrzeszcz, retrakcja powiek, podwójne widzenie, obrzęk, zaczerwienienie powiek lub spojówek (dotyczy choroby Gravesa–Basedowa),
  • zaburzenia w cyklu menstruacyjnym (rzadsze i skąpe miesiączki), 
  • spadek (lub wzrost) libido,
  • zaburzenia erekcji,
  • nadmierna potliwość,
  • zwiększony apetyt,
  • nagła utrata wagi,
  • znużenie i zmęczenie,
  • biegunki i zaburzenia wypróżniania.
Nie ma jednego zestawu symptomów dla wszystkich chorych. Nadczynność różnie manifestuje się u poszczególnych pacjentów. Przykładowo, osoby starsze nie muszą mieć silnych objawów i będą one przede wszystkim związane z układem krążenia, w tym zaburzenia rytmu serca czy niewydolność serca.
dr n. hab. Witold Tomaszewski

Witold Tomaszewskidoktor nauk medycznych

Nadczynność tarczycy a wygląd

Nadczynność tarczycy może powodować zmiany w wyglądzie, które widać zwłaszcza na twarzy. Typowymi symptomami są: wytrzeszcz oczu, spowolnione mruganie i zarumieniona, wilgotna cera. Objawy, które dotykają całego ciała to nagła utrata wagi, wzmożona potliwość oraz osłabienie włosów i paznokci.

Nadczynność tarczycy – objawy skórne

Przy nadczynności tarczycy skóra twarzy jest nadmiernie błyszcząca i sprawia wrażenie tłustej. Na szyi i reszcie ciała mogą pojawić się czerwonawe plamy, które łatwo pomylić z reakcją alergiczną. Skóra jest skłonna do podrażnień i drobnych infekcji, pojawiają się również problemy trądzikowe związane z kumulowaniem się drobnoustrojów.

Przy nadczynności tarczycy niektórzy mogą mieć przerzedzone i przetłuszczające się włosy. Z czasem może pojawić się również problem wypadania włosów, a kobietom zaczną doskwierać zakrzywione, łamliwe i pomarszczone paznokcie. 

Nadczynność tarczycy – objawy psychiczne i neurologiczne

Typowe objawy psychiczne w przypadku nadczynności to przede wszystkim:

  • niepokój,
  • impulsywność,
  • chwiejność emocjonalna,
  • problemy ze snem,
  • problemy z pamięcią i koncentracją,
  • okresy podwyższonego i obniżonego nastroju.

Objawy psychiczne mogą występować nawet u 40% chorych na nadczynność tarczycy .

Szczególnie charakterystycznym symptomami są właśnie huśtawka nastrojów, bezsenność i utrata uwagi. Zdarzają się sytuacje, że jednego dnia osoba z nadczynnością nie wychodzi z łóżka, rozmyśla lub śpi, a następnego ma gonitwę myśli, jest mocno pobudzona i pełna energii.

Objawy nadczynności tarczycy łatwo przypisać innym schorzeniom, dlatego tak istotne jest szybkie i precyzyjne postawienie diagnozy, by rozpocząć odpowiednie leczenie.
dr n. hab. Witold Tomaszewski

Witold Tomaszewskidoktor nauk medycznych

Jakie są główne przyczyny nadczynności tarczycy?

Nie ma tylko jednego czynnika, który wywołuje nadczynność tarczycy. Do najpowszechniejszych należą przede wszystkim :

  • choroba Gravesa–Basedowa,
  • guzki tarczycy (zarówno łagodne, jak i toksyczne czy złośliwe),
  • zapalenie tarczycy (np. podostre zapalenie tarczycy lub poporodowe zapalenie tarczycy),
  • zaburzenia funkcjonowania przysadki mózgowej lub podwzgórza,
  • spożywanie zbyt dużej ilości jodu (zarówno w diecie, jak i lekach czy suplementach, które przyjmujesz).

Kto jest najbardziej zagrożony nadczynnością tarczycy?

Czynniki podwyższonego ryzyka zachorowania na nadczynność tarczycy to przede wszystkim :

  • płeć – kobiety chorują częściej niż mężczyźni,
  • wiek – częściej chorują osoby po 60. roku życia,
  • rodzinna historia chorób tarczycy,
  • problemy zdrowotne, takie jak anemia wywołana niedoborem witaminy B12, cukrzyca (typ 1 i 2) czy pierwotna niedoczynność nadnerczy i choroba Addisona,
  • stosowanie leków zawierających jod,
  • przebyta ciąża w ciągu ostatnich 6 miesięcy,
  • palenie tytoniu .

Jak zdiagnozować nadczynność tarczycy – badania

Jeśli chcesz potwierdzić lub wykluczyć nadczynność, udaj się na hormonalne badania tarczycy.

Sprawdź stężenie TSH we krwi, by ocenić czynność gruczołu, a także stężenie hormonów tarczycy FT3 i FT4.

To jednak nie wszystko.

Aby dobrać najlepszą terapię, konieczne ustal przyczyny nadczynności tarczycy. Pomocne w tym będą takie badania, jak:

  • USG tarczycy,
  • przeciwciała przeciwtarczycowe w surowicy, zwłaszcza anty-TSHR, których podwyższone stężenie sugeruje chorobę Gravesa–Basedowa,
  • biopsja tarczycy – wykonywana w przypadku guzków,
  • scyntygrafia tarczycy – stosuje się ją jako uzupełnienie badań morfologicznych .

Jak leczyć nadczynność tarczycy?

Leczenie nadczynności tarczycy najczęściej przebiega na trzy sposoby. Są to: leki, leczenie radiacyjne i operacja chirurgiczna. Forma terapii uzależniona jest w głównej mierze od ustalonej przyczyny nadczynności .

Leczenie farmakologiczne

Leki przeciwtarczycowe, czyli tzw. tyreostatyki mają przede wszystkim zahamować produkcję hormonów tarczycy. Najczęściej wykorzystywanymi substancjami są tionamidy, a w szczególności tiamazol (metimazol)  oraz propylotiouracyl . Pierwsze efekty widoczne są mniej więcej po 2–4 tygodniach stosowania.

Lekarz indywidualnie ustali dawkę dla Ciebie na podstawie oceny klinicznej i wyników badań tarczycy. Może się ona zmieniać w zależności od Twojej kondycji zdrowotnej, objawów i postępów w leczeniu.

Bardzo często – jako leczenie uzupełniające – stosuje się również beta-blokery, które pomagają opanować niektóre objawy nadczynności, takie jak bicia kołatania serca czy drżenie rąk.
dr n. hab. Witold Tomaszewski

Witold Tomaszewskidoktor nauk medycznych

Niestety, w wyniku działań tyreostatyków może wystąpić wiele skutków ubocznych, jak neutropenia (niedobór granulocytów, czyli neutrofilów, we krwi), świąd skóry, wysypka, ból stawów czy wypadanie włosów. Jeśli tylko zaobserwujesz jakiekolwiek działania niepożądane, od razu zgłoś je swojemu lekarzowi prowadzącemu.

Leczenie jodem promieniotwórczym

Terapia radioaktywnym jodem jest powszechna i skuteczna. Polega ona na doustnym podaniu odpowiedniej dawki jodu promieniotwórczego – zazwyczaj w postaci tabletki, kapsułki lub płynu. Jod stopniowo uwalnia się i skutecznie niszczy komórki odpowiedzialne za produkcję hormonów, nie uszkadzając przy tym innych tkanek.

Po leczeniu radiojodem bardzo często rozwija się niedoczynność tarczycy. Potraktuj ją jako efekt skutecznego leczenia, a nie jedno z powikłań. Niedoczynnością łatwiej zarządzać – wystarczą leki i regularne badania – i w dłuższej perspektywie powoduje ona mniej problemów zdrowotnych.
dr n. hab. Witold Tomaszewski

Witold Tomaszewskidoktor nauk medycznych

W wyższych dawkach mogą wystąpić skutki uboczne , jak ból szyi, wymioty, suchość w ustach czy zmiany w odczuwaniu smaków.

Takiego leczenia nie wolno stosować u kobiet w ciąży i karmiących piersią (ryzyko uszkodzenia tarczycy dziecka). Po zakończonej terapii należy wstrzymać się z planowaniem ciąży przez około sześć miesięcy.

Leczenie operacyjne

Interwencja chirurgiczna konieczna jest w przypadku podejrzenia i diagnozy raka tarczycy. Całkowicie lub częściowo usuwa się tarczycę również w przypadku, gdy wole niebezpiecznie uciska tchawicę, pacjent nie może przyjmować leków przeciwtarczycowych lub żaden farmaceutyk nie przynosi widocznej poprawy.

W przypadku wycięcia tarczycy wchodzi się w stan niedoczynności, dlatego konieczne będzie przyjmowanie leków z tyroksyną przez całe życie, a także stała opieka lekarska.

Jakie skutki może mieć nieleczona nadczynność tarczycy?

Jeżeli nie podejmiesz leczenia nadczynności tarczycy, ryzykujesz groźnymi powikłaniami. Do najpoważniejszych należą:

  • przełom tarczycowy – groźne dla życia połączenie i nasilenie objawów nadczynności , zwłaszcza wysokiego ciśnienia, przyspieszonej akcji serca czy gorączki,
  • migotanie przedsionków,
  • arytmia,
  • udar mózgu,
  • groźniejszy w przebiegu rak tarczycy ,
  • osteoporoza – suplementacja w trakcie i po leczeniu witaminy D oraz wapnia może wspomóc zdrowie Twoich kości,
  • kłopoty z płodnością,
  • problemy w czasie ciąży (ryzyko poronienia i przedwczesnego porodu),
  • wytrzeszcz – w zależności od stopnia zaawansowania jego objawy obejmują m.in., światłoczułość, zwiększone ciśnienie i ból oczu, obrzęk powiek.

Jeśli dostrzegasz u siebie niepokojące objawy i podejrzewasz problemy z tarczycą, niezwłocznie udaj się do lekarza i zrób odpowiednie badania. Szybka i trafna diagnoza pozwolą zaplanować skuteczną terapię – im szybciej ją zaczniesz, tym lepiej.

Zobacz też:

Dieta a nadczynność tarczycy – co jeść, czego unikać?

W przypadku leczenia nadczynności tarczycy metabolizm jest hiperaktywny i niezwykle ciężko wyhamować go farmakologicznie. Osoby z nadczynnością mają zazwyczaj problem, żeby zwiększyć masę ciała lub zatrzymać chudnięcie.

Lekarze bardzo często wprowadzają pacjentów z nadczynnością w niedoczynność – łatwiej ją kontrolować. Jednak bez stosowania się do zaleceń trudno będzie zapanować nad hormonami, metabolizmem i wagą.
Julia Skrajda

Julia SkrajdaDietetyczka

Podstawowe założenia diety są podobne do tej w przypadku niedoczynności, jednak ze względu na często występujący „przyspieszony metabolizm” zaleca się, żeby spożywać odpowiednio większą ilość kalorii.

Warto do codziennego menu włączyć produkty z niską zawartością jodu, które dodatkowo pomogą obniżyć stężenie hormonów tarczycowych. Mogą być to m.in.:

  • herbata lub kawa (bez mleka i napojów na bazie mleka lub soi),
  • białka jaj,
  • świeże owoce (w okresie zimowym mogą być mrożone lub liofilizowane),
  • orzechy,
  • masło orzechowe,
  • chleb pełnoziarnisty,
  • popcorn (bez soli jodowanej i masła),
  • płatki owsiane,
  • ziemniaki,
  • miód,
  • syrop klonowy.

Zatroszcz się również o obecność warzyw krzyżowych, czyli kapustowatych. Istnieją badania, które wykazują, że ich nadmierne spożycie może powodować niedoczynność tarczycy. W przypadku nadczynności mogą być dla Ciebie błogosławieństwem . Powitaj na swoim stole brukselkę, kalafiora, jarmuż czy brokuła.

Zadbaj też o produkty bogate w:

  • żelazo (niskie stężenie łączy się z nadczynnością tarczycy ) – fasola, zielone warzywa liściaste, soczewica, drób, czerwone mięso, orzechy;
  • cynk (wspiera układ odpornościowy i pomaga wykorzystać jedzenie na energię) – wołowina, orzechy brazylijskie, nerkowce, kakao, grzyby, jagnięcina, pestki dyni, ciecierzyca;
  • selen (pomaga zachować równowagę hormonów tarczycy i działa na nią protekcyjnie ) – orzechy brazylijskie, nasiona chia, kuskus, drób, ziarna słonecznika, wołowina i jagnięcina, ryż.

W swojej diecie unikaj przede wszystkim produktów bogatych w jod. Najwięcej znajdziesz go w takich produktach, jak:

  • ryby,
  • owoce morza (np. krewetki, kraby czy homary),
  • wodorosty,
  • nabiał i mleko,
  • ser,
  • niektóre barwniki spożywcze,
  • produkty z glutenem (u niektórych mogą wywoływać zapalenie tarczycy ),
  • produkty na bazie soi (tofu, napoje sojowe, sos sojowy),
  • produkty bogate w kofeinę (mogą nasilać objawy  nadczynności tarczycy i prowadzić do zwiększenia niepokoju, drażliwości czy przyspieszenia akcji serca),
  • sól jodowana.

Zalecana dzienna dawka dla dorosłych to 0,15 mg  – dokładnie tyle znajduje się w połowie łyżeczki soli jodowanej .

Nie daj się zwariować tym, co znajdziesz w internetowych mądrościach na temat diety przy chorobach tarczycy. Nie bój się jedzenia. Zadbaj o zdrowy balans w swoich posiłkach, żeby dostarczyć sobie wszystkich potrzebnych składników odżywczych.
Julia Skrajda

Julia SkrajdaDietetyczka

Nadczynność tarczycy a alkohol

Już jakiś czas temu potwierdzono, że odpowiednio dawkowany alkohol może mieć działanie protekcyjne w zapobieganiu niektórym chorobom układu krążenia czy schorzeniom autoimmunologicznym. Do tych ostatnich zalicza się choroba Gravesa–Basedowa.

Badanie przeprowadzone w Danii w latach 1997–2000, których wyniki opublikowano w 2013 roku , sugeruje, że nawet niewielka ilość alkoholu może działać ochronnie i zmniejszać ryzyko wystąpienia jawnej nadczynności. To badanie pokazało jeszcze jedną istotną kwestię – choroba Gravesa–Basedowa jest bardziej uzależniona od czynników środowiskowych, niż do tej pory uważano.

Co więcej, inne badanie wykazało, że umiarkowane  spożycie alkoholu zmniejsza ryzyko wystąpienia raka tarczycy .

Pamiętaj, że alkohol to wciąż trzeci co do wielkości czynnik ryzyka chorób i zaburzeń , który wpływa na oś podwzgórze–przysadka mózgowa–tarczyca. Jego nieumiejętne spożywanie może prowadzić do niebezpiecznych powikłań, dlatego nie zalecamy używania go jako środka w profilaktyce chorób tarczycy.

Suplementacja

Oprócz związków, o które warto zadbać w codziennej diecie, przydatne mogą okazać się jeszcze:

  • L-karnityna – aminokwas, który naturalnie występuje w naszym organizmie, pozytywnie wpływa  na objawy nadczynności i pomaga utrzymać prawidłową gęstość kości;
  • Glukomannan – badania  sugerują, że może pomóc obniżyć stężenie hormonów tarczycowych;
  • Witamina B12 – osoby z nadczynnością często mają niedobory tej witaminy. Uzupełnienie może pomóc pozbyć się takich objawów, jak zawroty głowy, osłabienie mięśni czy zaburzenia smaku.
Nie zapominaj o całorocznej suplementacji kwasów omega-3 i witaminy D (pod kontrolą jej stężenia w surowicy), a włączenie kolejnych składników do planu skonsultuj z lekarzem prowadzącym lub dietetykiem.
Julia Skrajda

Julia SkrajdaDietetyczka

Nadczynność tarczycy u kobiet

Wszystkie zaburzenia i choroby tarczycy postrzegane są jako przypadłość typowo kobieca. Tylko na nadczynność tarczycy kobiety chorują 5–10 razy częściej niż mężczyźni . W Polsce najczęściej zapadają na nie kobiety w wieku 20–40 lat .

Nadczynność tarczycy a miesiączka

Za wysoka liczba hormonów tarczycy powoduje wzrost stężenia SHBG , czyli białka wiążącego hormony płciowe, które wstrzymuje owulację. Prowadzi to do stanu, w którym miesiączki są bardzo nieregularne, a jeśli już występują, to nie są zbyt obfite.

Dokładnie z tego samego powodu wiele kobiet ma problem z zajściem w ciążę.

Nadczynność tarczycy a ciąża

Nadczynność tarczycy może też pojawić się w czasie ciąży. Zazwyczaj przyszła mama dowiaduje się, że cierpi na chorobę Gravesa–Basedowa.

Jakie mogą być skutki dla dziecka?

Oprócz tego, że nadczynność może powodować kłopoty z poczęciem, ma ona wpływ na optymalny rozwój dziecka. Wiedząc o takiej diagnozie, dbaj o siebie jeszcze bardziej, ponieważ objawy mogą nasilić się w II i III trymestrze.

Nieleczona nadczynność tarczycy w trakcie ciąży może prowadzić do :

  • poronienia,
  • przedwczesnego porodu,
  • niskiej wagi urodzeniowej dziecka,
  • stanu przedrzucawkowego,
  • przełomu tarczycowego,
  • zastoinowej niewydolności serca.

Rzadko zdarza się, że nadczynność tarczycy matki również wpływa na pracę tarczycy u dziecka.

Nadczynność tarczycy a karmienie piersią

Przez lata zdecydowanie odradzano karmienie piersią kobietom, które stosowały leki przeciwtarczycowe. Zarówno metimazol, jak i propylotiouracyl mogą być wykryte w mleku matki , jednak nie w takich ilościach, które byłyby zagrożeniem dla czynności tarczycy dziecka.

Potwierdza to również badanie z Japonii , które wykazało, że jedynie 10% dzieci karmionych przez kobiety w trakcie terapii jodem nieorganicznym wykazało lekką, subkliniczną niedoczynność tarczycy. Jednak stężenie TSH normalizowało z czasem lub po zaprzestaniu ekspozycji na jod.

Podawanie leków matce zawsze musi być kontrolowane, a korzyści dla matki nie mogą odbywać się kosztem dziecka.
dr n. hab. Witold Tomaszewski

Witold Tomaszewskidoktor nauk medycznych

Nadczynność tarczycy u dzieci

W przypadku noworodków nadczynność tarczycy może być przyczyną :

  • przyspieszonej pracy serca i jego niewydolności,
  • problemów z przyrostem wagi,
  • drażliwości.

Istnieją przypadki, że powiększona tarczyca może uciskać tchawicę i wywoływać trudności z oddychaniem.

U starszych dzieci i nastolatków objawy nadczynności tarczycy są podobne do tych, co u dorosłych.

Nadczynność tarczycy u mężczyzn

Ze znanych objawów mężczyznom najbardziej mogą doskwierać następujące symptomy:

  • szybkie męczenie się,
  • zwiększona potliwość,
  • zmiany apetytu,
  • problemy z koncentracją,
  • szybsze i nieregularne bicie serca,
  • osłabienie mięśni i kości.

Powiększona tarczyca może spowodować nieprzyjemny obrzęk w okolicach jabłka Adama.

Nie lekceważ żadnych niepokojących objawów. Profilaktyka, diagnoza oraz skuteczna terapia nie tylko pozwolą odzyskać komfort codziennego życia, ale też uchronią Cię przed groźnymi komplikacjami w przyszłości.
dr n. hab. Witold Tomaszewski

Witold Tomaszewskidoktor nauk medycznych

Nie odkładaj badań – nadczynność można pokonać! Historia Natalii

Stan niedoczynności może przejść w nadczynność tarczycy, a Hashimoto zamieni się w Gravesa–Basedowa. Dokładnie tak było w przypadku Natalii Grajcar, założycielki Natu.Care.

„Myślałam, że po 11 latach wspólnego życia z Hashimoto i niedoczynnością tarczycy już nic mnie nie zaskoczy. A jednak. Zaczęłam obserwować objawy odwrotne niż w przypadku niedoczynności. Stałam się drażliwa, rozkojarzona i płaczliwa. Pojawiły się bezsenność i stałe uczucie gorąca, a wejście na drugie piętro kamienicy nie mogło się obyć bez przystanków i zadyszki. Kardiolog stwierdził tachykardię, a ja pierwszy raz usłyszałam o chorobie Gravesa–Basedowa” – wspomina Natalia.

Kluczowe znaczenie ma zawsze szybka i skuteczna diagnoza, choć przebieg choroby może być indywidualny.

„W moim przypadku objawy nadczynności postępowały w szaleńczym tempie. Rozpoczęłam leczenie farmakologiczne, wprowadziłam zdrową dietę i suplementację. Zaczęłam też medytować i praktykować jogę, by dodatkowo się wyciszyć i uspokoić. Unikałam alkoholu i kawy. Niestety, leczenie nie przynosiło pożądanych efektów przez kilka miesięcy. Byłam pod ścianą, gdy stanęłam przed wyborem – albo terapia jodem radioaktywnym, albo operacja całkowitego wycięcia tarczycy”.

„Jedną z najważniejszych i najtrudniejszych rzeczy, jakie zrobiłam, było pozbycie się wszystkich stresogennych czynników w moim życiu – praca, toksyczne relacje. Wiem, że nie każdy może sobie na to od razu pozwolić – trzeba tu jednak radykalnych kroków. Dziś mogę powiedzieć, że jestem w remisji, odzyskałam spokój i codzienny komfort. Znów mogę cieszyć się życiem”.

Historia Natalii pokazuje, jak ważne są regularne badania profilaktyczne! Więcej o nich dowiesz się z naszych artykułów:

Podsumowanie

W skrócie

Nadczynność tarczycy, jak wszystkie zagadnienia związane z tarczycą, są niezwykle złożone i skomplikowane. Nie możesz jednak ich lekceważyć. Z tego tekstu zapamiętaj, że:

  • Nadczynność tarczycy to stan, w którym gruczoł produkuje zbyt dużo hormonów T3 i T4, stężenie TSH jest najczęściej niskie.
  • Nadczynność tarczycy rozwija się przede wszystkim u kobiet, osób po 60. roku życia, a także u tych z historią chorób tarczycy w rodzinie, przyjmujących zbyt dużo jodu w diecie czy lekach i palących tytoń.
  • Nadczynność tarczycy może dawać objawy fizyczne, psychiczne i neurologiczne.
  • Do najbardziej powszechnych symptomów nadczynności tarczycy należą: wytrzeszcz oczu (w przypadku towarzyszącej choroby Graves–Basedowa), przetłuszczające się i wypadające włosy, niewyjaśniona utrata masy ciała, niepokój, drżenie rąk, zwiększona potliwość, trudności z zajściem w ciążę czy osłabienie mięśni i suchość w ustach.
  • Objawy nadczynności różnie manifestują się w zależności od wieku, płci, zaawansowania choroby i ogólnej kondycji pacjenta.
  • Do zdiagnozowania nadczynności tarczycy potrzebne będą badania hormonalne i obrazowe (np. USG), a w niektórych przypadkach konieczna będzie też biopsja lub scyntygrafia.
  • Nadczynność tarczycy leczy się na trzy sposoby – lekami przeciwtarczycowymi (tyreostatykami), przyjęciem radioaktywnego jodu, także przez operację wycięcia części lub całej tarczycy (często również stosuje mix wymienionych sposobów).

FAQ

Czy nadczynność tarczycy można wyleczyć?

Osiągnięcie stanu, w którym chory nie będzie przyjmować żadnych leków związanych z tarczycą, w dużej mierze zależy od ustalenia rzeczywistej przyczyny nadczynności tarczycy – podstawą w diagnostyce są badania hormonalne.

Po leczeniu jodem czy po operacji tarczycy bardzo często występuje niedoczynność, która wymaga stałej kontroli lekarskiej, a także podawania lewotyroksyny – najczęściej przez całe życie.

Po leczeniu nadczynności z pewnością konieczna będzie stała opieka lekarza i okresowe badania kontrolne (stężenie hormonów i USG tarczycy). Nawrót choroby, rozwój wola guzkowego czy przejście w niedoczynność może wystąpić nawet kilka miesięcy po skończonej terapii.

Jak leczyć nadczynność tarczycy domowymi sposobami?

Podstawową formą leczenia nadczynności tarczycy jest terapia przygotowana przez lekarza na podstawie wyników badań i postawionej diagnozy, a także stosowanie się do jego zaleceń. Aby ewentualne „domowe” czy „naturalne” sposoby rzeczywiście zadziałały, powinny być wcześniej skonsultowane z lekarzem prowadzącym.

Obejmować one będą przede wszystkim zbilansowaną dietę, a także suplementację ważnych dla tarczycy składników, takich jak witamina D3, kwasy omega-3, wapń, selen, magnez i żelazo. Dodatkowym wsparciem mogą być zioła: melisa   czy pięciornik biały .

Zobacz też: Najlepsza witamina D – Ranking i opinia eksperta

Czy możliwe jest przejście z nadczynności w niedoczynność tarczycy?

Takie przejście jest możliwe, chociażby w przypadku operacyjnego leczenia nadczynności. W wyniku wycięcia części lub całej tarczycy konieczne może być stosowanie leków z tyroksyną, którymi leczy się niedoczynność.

Część lekarzy świadomie doprowadza do przejścia z nadczynności w niedoczynność, także w leczeniu farmakologicznym, ponieważ łatwiej ją kontrolować.

Hashimoto to nadczynność czy niedoczynność tarczycy?

Ani jedno, ani drugie. Hashimoto to autoimmunologiczna choroba (najczęściej o podłożu genetycznym), która może wywołać niedoczynność tarczycy.

Jak obniżyć nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy leczy się na trzy sposoby: lekami, operacyjnie lub podając radioaktywny jod. Wybór konkretnej formy będzie uzależniony od przyczyn powstania nadczynności. Niezwykle istotne będą też odpowiednia dieta i suplementacja.

Czy leki na nadczynność tarczycy powodują tycie?

Jednym z głównych objawów nadczynności tarczycy jest przyspieszona przemiana materii i spadek masy ciała. Ustabilizowanie stężenia hormonów w wyniku działania leków sprawia, że metabolizm zwalnia, a to prowadzić będzie do przyrostu wagi. Odpowiednio dobrane leczenie nie jest bezpośrednim powodem nadwagi, a jedynie ma za zadanie przywrócić prawidłowy metabolizm.

Czym jest utajona nadczynność tarczycy?

To inaczej subkliniczna nadczynność, która zazwyczaj przebiega bezobjawowo. TSH jest pomniejszone, a stężenie FT3 i FT4 nie przekraczają norm.

Czym jest polekowa nadczynność tarczycy?

Polekowa czy farmakologiczna nadczynność występuje w wyniku stosowania niektórych leków, które zawierają duże dawki jodu. Najczęściej jest to amiodaron, a także część syropów wykrztuśnych czy kropli do oczu. Sporo jodu znajduje się również w kontrastach.

Co jest groźniejsze – nadczynność czy niedoczynność tarczycy?

Nieleczona nadczynność tarczycy może doprowadzić do tzw. burzy tarczycowej, której objawy są niebezpieczne dla życia i wymagają natychmiastowej reakcji. W dłuższej perspektywie czasowej niedoczynność niesie za sobą mniej problemów ze zdrowiem, a przede wszystkim – łatwiej nią odpowiednio zarządzać

Źródła

Zobacz wszystkie

Azezli, A. D., Bayraktaroglu, T., & Orhan, Y. (2007). The use of konjac glucomannan to lower serum thyroid hormones in hyperthyroidism. Journal of the American College of Nutrition, 26(6), 663–668. https://doi.org/10.1080/07315724.2007.10719645

Balhara, Y. P. S., & Deb, K. S. (2013). Impact of alcohol use on thyroid function. Indian Journal of Endocrinology and Metabolism, 17(4), 580–587. https://doi.org/10.4103/2230-8210.113724

Bao, L. H., Duc, N. M., Chien, P. C., Tra My, T.-T., Thang, T. V., & Nam, T. Q. (2021). Central Hyperthyroidism due to Thyroid-Stimulating Hormone-Secreting Pituitary Microadenoma in an Adolescent Boy: Case Report and Review of the Literature. Case Reports in Endocrinology, 2021, e5573231. https://doi.org/10.1155/2021/5573231

Benvenga, S., Ruggeri, R. M., Russo, A., Lapa, D., Campenni, A., & Trimarchi, F. (2001). Usefulness of l-Carnitine, A Naturally Occurring Peripheral Antagonist of Thyroid Hormone Action, in Iatrogenic Hyperthyroidism: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Clinical Trial. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 86(8), 3579–3594. https://doi.org/10.1210/jcem.86.8.7747

Bezpieczne picie alkoholu. (b.d.). Pobrano 14 luty 2023, z http://www.mp.pl/social/article/69551

Budlewski, T., & Franek, E. (2009). Diagnostyka obrazowa chorób tarczycy. Choroby Serca i Naczyń, 6(1), Article 1. https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/12060/9938 

Carlé, A., Bülow Pedersen, I., Knudsen, N., Perrild, H., Ovesen, L., Rasmussen, L. B., Jørgensen, T., & Laurberg, P. (2013). Graves’ hyperthyroidism and moderate alcohol consumption: Evidence for disease prevention. Clinical Endocrinology, 79(1), 111–119. https://doi.org/10.1111/cen.12106

Cruciferous Vegetables. (2014, kwiecień 28). Linus Pauling Institute. https://lpi.oregonstate.edu/mic/food-beverages/cruciferous-vegetables

De Leo, S., Lee, S. Y., & Braverman, L. E. (2016). Hyperthyroidism. Lancet (London, England), 388(10047), 906–918. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(16)00278-6

Donangelo, I., & Suh, S. Y. (2017). Subclinical Hyperthyroidism: When to Consider Treatment. American Family Physician, 95(11), 710–716. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28671443/ 

Dumoulin, S. C., Perret, B. P., Bennet, A. P., & Caron, P. J. (1995). Opposite effects of thyroid hormones on binding proteins for steroid hormones (sex hormone-binding globulin and corticosteroid-binding globulin) in humans. European Journal of Endocrinology, 132(5), 594–598. https://doi.org/10.1530/eje.0.1320594

García-Solís, P., García, O. P., Hernández-Puga, G., Sánchez-Tusie, A. A., Sáenz-Luna, C. E., Hernández-Montiel, H. L., & Solis-S, J. C. (2018). Thyroid hormones and obesity: A known but poorly understood relationship. Endokrynologia Polska, 69(3), Article 3. https://doi.org/10.5603/EP.2018.0032

Glatstein, M. M., Garcia-Bournissen, F., Giglio, N., Finkelstein, Y., & Koren, G. (2009). Pharmacologic treatment of hyperthyroidism during lactation. Canadian Family Physician, 55(8), 797–798. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2726094/ 

Hamada, K., Mizokami, T., Maruta, T., Higashi, K., Konishi, K., Momotani, N., & Tajiri, J. (2020). Thyroid Function of Infants Breastfed by Mothers with Graves Disease Treated with Inorganic Iodine: A Study of 100 Cases. Journal of the Endocrine Society, 5(2), bvaa187. https://doi.org/10.1210/jendso/bvaa187

How to Eat Well When You Have Graves’ Disease. (2018, listopad 2). https://www.endocrineweb.com/conditions/graves-disease/how-eat-well-when-you-have-graves-disease

Huang, H., Zhao, N., Chen, Y., Deziel, N., Dai, M., Li, N., Udelsman, R., & Zhang, Y. (2018). Alcohol Consumption and Risk of Thyroid Cancer: A Population Based Case-Control Study in Connecticut. Advances in Experimental Medicine and Biology, 1032, 1–14. https://doi.org/10.1007/978-3-319-98788-0_1

Hyperthyroidism (Overactive Thyroid)—NIDDK. (b.d.). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Pobrano 9 maj 2023, z https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/hyperthyroidism

Hyperthyroidism—Hormonal and Metabolic Disorders. (b.d.). MSD Manual Consumer Version. Pobrano 9 maj 2023, z https://www.msdmanuals.com/home/hormonal-and-metabolic-disorders/thyroid-gland-disorders/hyperthyroidism

Journy, N. M. Y., Bernier, M.-O., Doody, M. M., Alexander, B. H., Linet, M. S., & Kitahara, C. M. (2017). Hyperthyroidism, Hypothyroidism, and Cause-Specific Mortality in a Large Cohort of Women. Thyroid, 27(8), 1001–1010. https://doi.org/10.1089/thy.2017.0063

Kaplan, D., & Dosiou, C. (2021). Two Cases of Graves’ Hyperthyroidism Treated With Homeopathic Remedies Containing Herbal Extracts from Lycopus spp. And Melissa officinalis. Journal of the Endocrine Society, 5(Suppl 1), A971. https://doi.org/10.1210/jendso/bvab048.1984

Krepkova, L. V., Bortnikova, V. V., Babenko, A. N., Mizina, P. G., Mkhitarov, V. A., Job, K. M., Sherwin, C. M., & Enioutina, E. Y. (2021). Effects of a new thyrotropic drug isolated from Potentilla alba on the male reproductive system of rats and offspring development. BMC Complementary Medicine and Therapies, 21(1), 31. https://doi.org/10.1186/s12906-020-03184-z

Liu, W.-F., Shu, Y.-Q., Zhu, P.-W., Li, B., Shi, W.-Q., Lin, Q., Liu, Y.-X., Zhang, M.-Y., Min, Y.-L., Yuan, Q., & Shao, Y. (2019). The Cerebellum Posterior Lobe Associates with the Exophthalmos of Primary Hyperthyroidism: A Resting-State fMRI Study. International Journal of Endocrinology, 2019, e8135671. https://doi.org/10.1155/2019/8135671

Low Population Selenium Status Is Associated With Increased Prevalence of Thyroid Disease | The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism | Oxford Academic. (b.d.). Pobrano 9 maj 2023, z https://academic.oup.com/jcem/article/100/11/4037/2836081

Mathew, P., Kaur, J., & Rawla, P. (2023). Hyperthyroidism. W StatPearls. StatPearls Publishing. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537053/

Medas, F., Erdas, E., Canu, G. L., Longheu, A., Pisano, G., Tuveri, M., & Calò, P. G. (2018). Does hyperthyroidism worsen prognosis of thyroid carcinoma? A retrospective analysis on 2820 consecutive thyroidectomies. Journal of Otolaryngology - Head & Neck Surgery, 47(1), 6. https://doi.org/10.1186/s40463-018-0254-2

Nadczynność tarczycy—Objawy, przyczyny, leczenie nadczynności tarczycy, stężenie TSH, FT3 i FT4 we krwi. (b.d.). Pobrano 9 maj 2023, z http://www.mp.pl/social/article/78398

Office of Dietary Supplements—Iodine. (b.d.). Pobrano 16 marzec 2023, z https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-HealthProfessional/

Overactive thyroid (hyperthyroidism)—Symptoms. (2018, październik 3). Nhs.Uk. https://www.nhs.uk/conditions/overactive-thyroid-hyperthyroidism/symptoms/

Patel, A., Gupta, A., Singh Uike, G. P., & Iyengar, S. (2022). THE PREVALENCE OF THYROID HORMONES DISORDER IN TERTIARY CARE CENTRE, GWALIOR WITH SPECIAL REFERENCE TO ANTENATAL CASES. PARIPEX INDIAN JOURNAL OF RESEARCH, 16–19. https://doi.org/10.36106/paripex/0302570

Płoski, R., Szymański, K., & Bednarczuk, T. (2011). The Genetic Basis of Graves’ Disease. Current Genomics, 12(8), 542–563. https://doi.org/10.2174/138920211798120772

Propylotiouracyl—Medycyna Praktyczna. (b.d.). Pobrano 9 maj 2023, z https://www.mp.pl/pacjent/leki/leki/subst.html?id=694

Radioactive Iodine (Radioiodine) Therapy for Thyroid Cancer. (b.d.). Pobrano 9 maj 2023, z https://www.cancer.org/cancer/types/thyroid-cancer/treating/radioactive-iodine.html

Rutkowska, J., Bandurska-Stankiewicz, E., Matuszewski, W., Gowkielewicz, M., Goraj, R., & Onichimowski, D. (2015). Primary hyperparathyroidism in pregnancy—A diagnostic and therapeutic challenge. Endokrynologia Polska, 66(3), Article 3. https://doi.org/10.5603/EP.2015.0034

Sawicka-Gutaj, N., Gutaj, P., Sowiński, J., Wender-Ożegowska, E., Czarnywojtek, A., Brązert, J., & Ruchała, M. (2014). Influence of cigarette smoking on thyroid gland—An update. Endokrynologia Polska, 65(1), Article 1. https://doi.org/10.5603/EP.2014.0008

Tiamazol—Medycyna Praktyczna. (b.d.). Pobrano 9 maj 2023, z https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=779

V Wong, K. (2017). Gluten and Thyroid Health. Juniper Online Journal of Public Health, 1(3). https://doi.org/10.19080/JOJPH.2017.01.555563

Wang, Y.-P., Lin, H.-P., Chen, H.-M., Kuo, Y.-S., Lang, M.-J., & Sun, A. (2014). Hemoglobin, iron, and vitamin B12 deficiencies and high blood homocysteine levels in patients with anti-thyroid autoantibodies. Journal of the Formosan Medical Association, 113(3), 155–160. https://doi.org/10.1016/j.jfma.2012.04.003

Oceń artykuł
4.6
Głos oddany
44 opinie, ocena: 4.6
Mateusz Podlecki - Tekst

Redaktor Natu.Care

Mateusz Podlecki

W Natu.Care edukuje na temat zdrowego stylu życia i obala niebezpieczne mity, przeciwstawiając im wyniki najnowszych badań naukowych. Dodatkowo interesuje się nowymi technologiami oraz ich wpływem na zdrowie i codzienne życie.

Witold Tomaszewski - Recenzja

Doktor nauk medycznych

Witold Tomaszewski
Zweryfikowane przez eksperta

Doktor nauk medycznych, ekspert prawa żywnościowego i farmaceutycznego oraz doświadczony pracownik sektora medycznego.

Bartłomiej Turczyński - Redakcja

Redaktor naczelny

Bartłomiej Turczyński

Bartłomiej Turczyński jest redaktorem naczelnym Natu.Care. Odpowiada za jakość treści tworzonych m.in. w serwisie Natu.Care i dba o to, żeby wszystkie artykuły były oparte na rzetelnych badaniach naukowych i konsultowane ze specjalistami z branży.

Anna Wiśniewska - Fact-checking

Fact-checker

Anna Wiśniewska

Anna Wiśniewska zajmuje się weryfikacją cytowanych źródeł i sprawdza, czy publikowane treści są zgodne z prawdą.

Młode, piękne kobiety z dobrą kondycją skóry.
Zadbaj o zdrowy organizm

Spróbuj wysokiej jakości suplementów Natu.Care

Zobacz produkty