Tarczyca: co to jest, funkcje, badania, choroby i leczenie

Mimo że tarczyca zmieściłaby Ci się w dłoni, jest kluczowa dla zdrowia i życia. Wpływa na każdą sferę naszego organizmu – od biologii po psychikę. Niestety nawet 60% z nas może cierpieć na problemy z nią związane w niewiedzy.

Nawet najmniejsze zaburzenia mogą wywołać lawinowe konsekwencje: od zmian w wadze, przez samopoczucie, po ciężkie choroby przewlekłe. Dlatego razem z dr n. med. Witoldem Tomaszewskim oraz dietetyczką kliniczną Martą Kaczorek opowiadamy o wszystkim, co musisz wiedzieć o tarczycy.

Dostrzegasz u siebie opisane w artykule objawy? Wykonaj badania tarczycy i skonsultuj się z endokrynologiem. Wczesna diagnoza to większe szanse na skuteczne leczenie.

Regularne badania są kluczowe i pomagają kontrolować Twoje zdrowie.

Zobacz też:

• Niedoczynność tarczycy
• Nadczynność tarczycy
• Choroba Hashimoto
• Badania tarczycy
• Badanie kortyzolu
• Badanie krwi
• Próby wątrobowe

Czym jest tarczyca i za co odpowiada?

Tarczyca to niewielki organ znajdujący się w przedniej części szyi. Otula tchawicę poniżej chrząstki krtani. Przypomina kształtem motyla z dwoma szerokimi skrzydłami, które rozciągają się wokół gardła.

Funkcje tarczycy

Tarczyca to gruczoł, który pomimo swych niewielkich rozmiarów jest niezwykle ważny dla naszego organizmu.

Jednym z jego głównych zadań jest produkcja i uwalnianie istotnych dla naszego funkcjonowania hormonów – T3 (trójjodotyroniny) oraz T4 (tyroksyny), a także kalcytoniny.

Pracę tarczycy z kolei reguluje przysadka mózgowa, a dokładniej wydzielany przez nią hormon tyreotropowy (TSH).

Tarczyca wpływa na większość istotnych dla nas funkcji , w tym:

• oddychanie,
• trawienie,
• metabolizm i wydatkowanie energii,
• termogeneza (utrzymanie ciepłoty ciała),
• płodność,
• rozwój mózgu i aktywność umysłowa,
• kondycja skóry, kości, włosów i paznokci,
• zdrowie psychiczne.

Najbardziej powszechne choroby tarczycy

Zaburzenia funkcjonowania i choroby tarczycy to już zjawiska cywilizacyjne. Szacunkowo na całym świecie z powodu chorób tarczycy cierpi ponad 300 milionów ludzi. W Polsce dotykają one 1 osobę na 5, co stawia je na trzecim miejscu wśród chorób przewlekłych, na które najczęściej skarżą się Polacy. Według danych GUS opublikowanych w 2021 roku wskazywało na nie 15,8% kobiet i 2,5% mężczyzn.

Choroba Hashimoto

Hashimoto to inaczej przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy lub przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Jest to choroba o podłożu genetycznym, w której komórki tarczycy są niszczone przez układ odpornościowy pacjenta. Jest najczęstszą  przyczyną niedoczynności tarczycy w krajach rozwiniętych.

Przyczyny

Kobiety zapadają na chorobę Hashimoto nawet 10 razy częściej niż mężczyźni. Diagnozuje się ją u ludzi w różnych przedziałach wiekowych. Mimo że pierwsze przypadki opisano w 1912 roku, naukowcy wciąż nie wiedzą, dlaczego u jednych choroba się rozwija, a u innych nie.

Naukowcy nie znają dokładnych przyczyn Hashimoto. Najprawdopodobniej istotną rolę w jej rozwoju odgrywa czynnik genetyczny, dlatego jeśli masz w rodzinie potwierdzone przypadki, Twoje ryzyko zachorowania jest większe.

Oprócz tego ważne są czynniki środowiskowe.

Udowodniono związek między niektórymi wirusami (np. grypy) a wystąpieniem Hashimoto. Trwają badania nad innymi czynnikami, mogącymi indukować wywołanie choroby, w tym nad niedoborem lub nadmiarem niektórych mikroelementów czy przewlekłym stresem.

Objawy

Początkowo choroba Hashimoto może nie dawać żadnych znaczących objawów. Z czasem może wystąpić jeden lub kilka charakterystycznych symptomów niedoczynności tarczycy.

Niektóre z powszechnie występujących objawów niedoczynności tarczycy, które mogą sugerować rozwój choroby Hashimoto, to:

• ciągłe zmęczenie,
• senność,
• uczucie chłodu i zimna,
• bóle stawów i mięśni,
• zaparcia,
• przyrost masy ciała,
• blada, sucha i łuszcząca się skóra,
• wypadanie włosów,
• zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
• problemy z libido i płodnością,
• obniżenie nastroju lub pełnoobjawowa depresja,
• spowolnienie czynności serca i niskie ciśnienie tętnicze.

Wraz z postępem choroby, stopniowej degeneracji tarczycy i zmniejszonej produkcji hormonów, objawy mogą się zmieniać i mieć różne nasilenie. Im dłużej trwa choroba, tym poważniejsze i bardziej nasilone objawy będziemy obserwować u pacjenta.

U niektórych pacjentów nie da się jednoznacznie stwierdzić choroby Hashimoto na podstawie samych objawów – do diagnozy konieczne będzie wykonanie hormonalnych badań na tarczycę.

Leczenie

Nie ma jednej skutecznej metody leczenia, które zahamowałoby proces niszczenia gruczołu tarczycowego. Typowo, terapia opiera się przede wszystkim na leczeniu niedoczynności tarczycy. Leczenie może wymagać przyjmowania leków z lewotyroksyną (l-tyroksyną), która jest po prostu syntetyczną wersją produkowanego przez tarczycę hormonu. Dzięki temu stężenie TSH wróci do normy, a organizm zacznie prawidłowo funkcjonować.

Oprócz tego konieczne będą kontrolne badania tarczycy i wizyty lekarskie, by na bieżąco dobierać odpowiednią dawkę leku.

W Polsce dostępne są różne preparaty z l-tyroksyną, które mogą różnić się efektami działania i potencjalnymi skutkami ubocznymi, dlatego warto przez cały czas przyjmować jeden produkt.

Niestety, w przypadku choroby Hashimoto (i niedoczynności tarczycy) leczenie najczęściej będzie musiało być stosowane przez całe życie.

Choroba Hashimoto a niedoczynność tarczycy

Wyjaśnijmy to sobie raz na zawsze – Choroba Hashimoto nie jest równoznaczna z niedoczynnością tarczycy. Owszem, jako choroba autoimmunologiczna jest jedną z głównych  przyczyn niedoczynności.

Więcej o chorobie Hashimoto przeczytasz w artykule: Hashimoto – objawy, diagnoza i leczenie

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność to stan chorobowy, w którym tarczyca nie jest w stanie wyprodukować i uwolnić tyle hormonów, by pokryć wszystkie potrzeby naszego organizmu.

Ze względu na przyczyny wyróżnia trzy  rodzaje niedoczynności tarczycy:

• pierwotną (bezpośrednie zaburzenia wydzielania hormonów przez tarczycę),
• wtórną (zaburzenia produkcji hormonu tyreotropowego (TSH) przez przysadkę mózgową),
• trzeciorzędową (zaburzenia syntezy lub wydzielania tyreoliberyny (TRH) przez podwzgórze).

Istnieje również podział na jawną i subkliniczną niedoczynność tarczycy. Ta druga to łagodna  niewydolność. Ponieważ przebiega w sposób, który jest trudny do zaobserwowania (często nie widać początkowo wyraźnych objawów), nazywa się ją uśpioną lub utajoną.

Podstawą do diagnozy tego schorzenia jest sytuacja, w której hormony tarczycy mieszczą się w przyjętych wartościach referencyjnych (czyli wypadają dobrze), ale poziom TSH nieznacznie je przekracza (co już dobre nie jest).

Przypuszcza się, że subkliniczna niedoczynność tarczycy dotyka od 3 do 15% ludzi na całym świecie.

Objawy

Niedoczynność tarczycy manifestuje się na wiele sposobów w zależności od wieku, płci, zaawansowania choroby czy ogólnej kondycji zdrowia. Niedoczynność daje aż trzy grupy objawów:

• fizyczne (np. zaburzenia miesiączkowania, zaparcia, łamliwe paznokcie, niski, zachrypnięty głos, przyrost masy ciała, osłabienie i wypadanie włosów czy problemy z libido i płodnością);
• psychiczne (np. problemy z pamięcią i koncentracją, chroniczne zmęczenie, obniżony nastrój, stany lękowe i depresja);
• neurologiczne (np. bóle głowy, pieczenie języka, wysoka wrażliwość na zimno).

Ważne symptomy niedoczynności tarczycy można łatwo zbagatelizować lub wytłumaczyć sobie stresem, zmęczeniem czy codzienną gonitwą. Nie lekceważ żadnych objawów – tylko tak będzie można postawić szybką diagnozę i skutecznie poprowadzić terapię.

Przyczyny i grupy ryzyka

W naszym kraju obserwuje się kilka głównych przyczyn  niedoczynności tarczycy. Są to przede wszystkim:

• choroba Hashimoto,
• operacja tarczycy: stopień niedoczynności uzależniony jest od zakresu operacji – od częściowego do całkowitego usunięcia tarczycy,
• leczenie promieniotwórczym jodem i radioterapia,
• niedobór jodu w diecie.

Niedoczynność może być również wywołana przez: ciążę (poporodowe zapalenie tarczycy), chorobę de Quervaina , stosowanie niektórych leków (np. amodiaronu, interferonów czy fenobarbitalu), a także zaburzenia pracy przysadki mózgowej czy wady wrodzone.

Grupa zwiększonego ryzyka rozwoju niedoczynności tarczycy obejmuje:

• kobiety,
• osoby po 60. roku życia,
• osoby z historią chorób tarczycy w rodzinie,
• osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne, w tym na cukrzycę typu I, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, celiakię czy niedokrwistość złośliwą,
• osoby z zespołem Turnera lub Downa,
• kobiety w ciąży lub matki, które urodziły dziecko w ciągu ostatnich 6 miesięcy,
• osoby po operacji tarczycy (częściowe lub całkowite wycięcie),
• osoby leczone radiojodem,
• osoby, których dieta jest uboga w jod.

Leczenie

Leczenie niedoczynności tarczycy obejmuje przede wszystkim farmakoterapię oraz regularne badania i kontrolne wizyty lekarskie. Istotna będzie również codzienna dieta i odpowiednio dobrana suplementacja.

Pacjenci z niedoczynnością muszą uzupełnić niedobory hormonów tarczycy, dlatego w ich przypadku stosuje się syntetyczną lewotyroksynę. Lekarz przepisuje odpowiednią dawkę w zależności od wyników okresowych badań na tarczycę.

W większości przypadków leczenie niedoczynności tarczycy trwa przez całe życie.

Możliwe komplikacje

Nieleczona nadczynność tarczycy – w tym w postaci subklinicznej – prowadzi do wielu niebezpiecznych konsekwencji. Najważniejsze powikłania  niedoczynności to:

• problemy kardiologiczno-naczyniowe,
• neuropatie,
• problemy ze zdrowiem psychicznym,
• wole,
• przyrost masy ciała,
• zaburzenia libido i płodności,
• bezdech senny,
• uszkodzenie układu nerwowego,
• bóle mięśni i stawów.

Więcej o niedoczynności tarczycy dowiesz się z tekstu: Niedoczynność tarczycy: przyczyny, objawy, leczenie [Porady Lekarza i Dietetyczki].

Choroba Gravesa–Basedowa

Choroba Gravesa–Basedowa to autoimmunologiczna choroba tarczycy, w której organizm produkuje przeciwciała przeciwko receptorowi TSH, który reguluje pracę tarczycy. Przeciwciała pobudzają wydzielniczą funkcję gruczołu, co daje objawy nadczynności tarczycy.

Przyczyny

Wciąż nie wiadomo, co prowadzi do rozwoju choroby Gravesa–Basedowa. Naukowcy przypuszczają, że może być to połączenie czynników genetycznych i środowiskowych, jak wirusy, stres, palenie tytoniu (dwukrotnie  zwiększa ryzyko nadczynności) czy zbyt duże spożycie jodu w diecie, lekach czy w czasie suplementacji.

Objawy

Typowe dla choroby Gravesa–Basedowa objawy są analogiczne do nadczynności tarczycy. Przede wszystkim należą do nich:

• powiększona tarczyca (wole),
• nadmierna potliwość,
• zmiany w okolicach oczu, w tym wytrzeszcz,
• drobnofaliste drżenie rąk i palców,
• utrata masy ciała,
• częste wypróżnienia,
• zmęczenie i zaburzenia snu,
• palpitacje (przyspieszone i nieregularne bicie serca),
• zmiany w cyklach menstruacyjnych,
• zaburzenia seksualne (erekcja, libido),
• niepokój i drażliwość.

Najbardziej charakterystyczny w chorobie Gravesa–Basedowa jest jej napadowy i nawracający przebieg – okresy zaostrzonych objawów przeplatają się z remisją.

Leczenie

Diagnostyka choroby Gravesa–Basedowa obejmuje głównie pogłębiony wywiad oraz rozszerzone badania tarczycy. Jako dodatkowe badania uzupełniające wykonuje się jeszcze USG i scyntygrafię tarczycy, a także morfologię krwi, lipidogram, ALT czy oznaczenie stężenia białka w surowicy.

Leczenie choroby Gravesa–Basedowa to przede wszystkim terapia objawowa, której celem jest doprowadzenie do stanu eutyreozy, czyli równowagi hormonalnej. Zazwyczaj robi się to na trzy sposoby, wykorzystując:

• leczenie farmakologiczne (podaje się leki przeciwtarczycowe i beta-blokery),
• leczenie jodem promieniotwórczym,
• leczenie chirurgiczne (najczęściej trzeba wyciąć całą tarczycę lub jej część).

W przypadku operacji tarczycy i leczenia radiojodem zazwyczaj rozwija się niedoczynność tarczycy, którą należy traktować jako dowód skuteczności terapii, a nie jej skutek uboczny.

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy, czyli hipertyreoza, to stan, w którym tarczyca produkuje i wydziela więcej hormonów niż jest to rzeczywiście potrzebne.

Również w przypadku nadczynności mówi się o jej uśpionej, subklinicznej postaci. Wskazaniem do diagnozy w kierunku subklinicznej nadczynności jest niskie stężenie TSH oraz prawidłowe wyniki FT3 i FT4.

Objawy

Symptomy nadczynności tarczycy dotykają wielu obszarów codziennego funkcjonowania. Są to głównie:

• zwiększony apetyt i jednoczesna utrata masy ciała,
• wytrzeszcz i inne zmiany w obrębie oczu (np. podwójne widzenie, obrzęki lub zaczerwienienie spojówek),
• nadmierne pocenie się,
• nieregularne miesiączki,
• kołatanie serca,
• osłabienie mięśni,
• wzrost ciśnienia tętniczego,
• powiększenie tarczycy i wole,
• cienkie i łamliwe włosy,
• obniżenie libido i zaburzenia erekcji,
• drażliwość i częste zmiany nastroju.

Przyczyny i grupy ryzyka

Za nadczynność tarczycy odpowiadają :

• choroba Gravesa–Basedowa (główna przyczyna),
• guzki tarczycy (wykryjesz je m.in. w badaniu scyntygraficznym),
• problemy z pracą przysadki i podwzgórzem,
• zbyt duże spożycie jodu.

Różne rodzaje zapalenia tarczycy (np. podostre lub poporodowe) wywołują raczej niedoczynność, jednak mogą również prowadzić do przejściowej lub subklinicznej nadczynności tarczycy.

Czynnikami, które zwiększają ryzyko zachorowania na nadczynność tarczycy są:

• płeć (kobiety chorują częściej),
• wiek (częściej chorują osoby, które ukończyły 60 lat),
• choroby tarczycy w rodzinie,
• problemy zdrowotne (np. anemia, cukrzyca typ I i II, niedoczynność nadnerczy lub choroba Addisona),
• palenie tytoniu,
• ciąża,
• stosowanie leków z dużą dawką jodu.

Leczenie

Diagnozę nadczynności tarczycy opiera się na hormonalnych badaniach tarczycy, a dla ustalenia jej przyczyn i dobrania najlepszej terapii warto wykonać dodatkowo:

• USG tarczycy,
• badanie przeciwciał przeciwtarczycowych, biopsję tarczycy (gdy stwierdzimy występowanie guzka lub guzków),
• scyntygrafię, która jest uzupełnieniem badań obrazowych.

Nadczynność leczy się na trzy sposoby – w zależności od ustalonej przyczyny i stopnia zaawansowania choroby. Jest to: farmakoterapia, w której wykorzystuje się m.in. tionamidy, leczenie jodem promieniotwórczym oraz operacja chirurgiczna.

Po leczeniu jodem promieniotwórczym często rozwija się niedoczynność tarczycy, która jest o wiele łatwiejsza w kontrolowaniu niż nadczynność. Traktuj ją jako efekt leczenia, a nie skutek uboczny.

Możliwe komplikacje

Powikłania i konsekwencje wynikające z nieleczonej nadczynności mogą dotknąć praktycznie wszystkich układów i procesów w naszym organizmie. Za najgroźniejsze uważa się:

• przełom tarczycowy – połączenie i gwałtowne nasilenie symptomów nadczynności, które jest zagrożeniem dla życia,
• migotanie przedsionków,
• osteoporoza,
• arytmia,
• udar mózgu,
• problemy z płodnością,
• zagrożenie ciąży,
• tarczycowa choroba oczu.

Czym jest tyreotoksykoza?

Stan tyreotoksykozy oznacza, że tkanki i komórki organizmu są narażone na zbyt duże działanie hormonów tarczycy. Nadczynność tarczycy może być przyczyną tyreotoksykozy, jednak nie należy używać tych pojęć zamiennie. Nadczynność nie jest tyreotoksykozą – dokładnie tak samo jak choroba Hashimoto nie jest niedoczynnością.

Więcej o nadczynności tarczycy dowiesz się z artykułu: Nadczynność tarczycy: objawy, przyczyny, leczenie [Porady Lekarza].

Inne choroby tarczycy

Zapalenia tarczycy

Zapalenia tarczycy to różne jednostki chorobowe , które mogą być wywołane przez wiele czynników – od bakterii i wirusów, po zaburzenia autoimmunologiczne, ciążę czy stosowanie konkretnych leków. Zapalenie tarczycy może mieć charakter stały lub przejściowy.

Najczęściej występujące typy tego schorzenia to:

• Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy;
• Choroba de Quervaina, czyli podostre zapalenie tarczycy ;
• Poporodowe zapalenie tarczycy – dotyczy kobiet, które niedawno urodziły dziecko i ustępuje zazwyczaj w ciągu 12–18 miesięcy od porodu. Czasem zdarza się, że niskie stężenie hormonów tarczycowych utrzymuje się na stałe;
• Polekowe zapalenie tarczycy – niektóre leki mogą upośledzać funkcje tarczycy i powodować jej nadczynność lub niedoczynność;
• Bezobjawowe zapalenie tarczycy – może dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Często przebiega dwufazowo: po okresie nadczynności pojawia się niedoczynność. Objawy ustępują zazwyczaj po 12–18 miesiącach;
• Ostre lub zakaźne zapalenie tarczycy – powiązane z osłabieniem odporności oraz infekcją bakteryjną;
• Poradiacyjne zapalenie tarczycy – wywołane leczeniem radioterapią lub promieniotwórczym jodem).

Wole

Wole to wyczuwalne i widoczne powiększenie tarczycy – czasem do diagnozy potrzebne jest wykonanie USG tarczycy. Wole mogą pojawić się zarówno, gdy tarczyca funkcjonuje prawidłowo, jak i w przypadku niedoczynności i nadczynności tarczycy. Wśród innych przyczyn wymienia się również ciążę, stosowanie niektórych leków, niedobór jodu, selenu, żelaza oraz witaminy A, a także zmiany nowotworowe.

Wole długo może nie dawać żadnych symptomów. Z czasem stosuje się leczenie objawowe, które nakierowane jest również na wyeliminowanie przyczyn powstania.

Guzki tarczycy

Guzki tarczycy to zmiany tarczycy, które mogą być wypełnione płynem (torbiel) lub komórkami. Można je wyczuć m.in. w palpacyjnym badaniu szyi.

Wciąż nie znamy bezpośrednich przyczyn powstawania guzków. Najczęściej sugeruje się niedobór jodu, chorobę Hashimoto i uwarunkowania genetyczne.

To dość powszechne schorzenie. Cierpi na nie około 6% kobiet i 1% mężczyzn , a ryzyko zwiększa się wraz z wiekiem. Większość guzków ma charakter łagodny i nietoksyczny. Niewielki odsetek może okazać się rakiem tarczycy.

Leczenie guzków ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta. Zależy ono od zgłoszonych objawów, wieku, wywiadu, chorób współistniejących i wyników wykonanych wcześniej badań, w tym biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej.

Alarmujące objawy, które powinny zwrócić Twoją uwagę, to m.in. szybko powiększający się obwód i ból szyi, powiększone węzły chłonne, chrypka, kłopoty z oddychaniem i przełykaniem.

Zdecydowana większość guzków tarczycy nie jest złośliwa i nie wiąże się z poważniejszymi dolegliwościami. Mimo wszystko, jeśli stwierdzisz u siebie zmiany w okolicach tarczycy, zwróć się do lekarza – rodzinnego lub od razu endokrynologa – żeby wspólnie ustalić dalsze kroki.

Rak tarczycy

Choć w Polsce zachorowalność jest dość niska (około 1700 nowych przypadków rocznie ), przyjmuje się, że rak tarczycy to 1% wszystkich nowotworów złośliwych.

Przez lata choroba może przebiegać bezobjawowo. Alarmującymi symptomami powinny być:

• guzki tarczycy,
• szybko powiększający się obwód szyi,
• powiększone i twarde węzły chłonne na szyi.

Z czasem mogą pojawiać się m.in. ból szyi, uporczywa chrypka, problemy z oddychaniem i przełykaniem, biegunka, bóle kości i nietypowe złamania.

Nowotwór tarczycy można leczyć, stosując:

• operację chirurgiczną,
• promieniotwórczy jod,
• chemioterapię,
• radioterapię,
• farmakoterapię.

Podobnie jak w przypadku innych nowotworów rokowania w przypadku raka tarczycy zależą od rodzaju nowotworu, szybkości diagnozy, stopnia zaawansowania choroby i podjętego leczenia.

Choroby tarczycy a życie seksualne i macierzyństwo

Nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy ma również przełożenie na naszą sferę seksualną, płodność i macierzyństwo.

Problemy z tarczycą a miesiączka

Do wielu funkcji tarczycy należy regulacja cyklu menstruacyjnego. Niedoczynność tarczycy powoduje, że miesiączka staje się obfita, bolesna i nieregularna – może nawet zaniknąć na kilka miesięcy.

W przypadku nadczynności zbyt duże ilości hormonów tarczycy powodują wzrost stężenia SHBG , co prowadzi do wstrzymania owulacji. W wyniku tego miesiączki są coraz mniej regularne, a jeśli już występują, to nie są zbyt obfite.

Z tego powodu wiele kobiet ma również problemy z zajściem w ciążę.

Libido, płodność i poczęcie

Problemy z tarczycą mają bezpośrednie przełożenie na gospodarkę hormonalną , życie seksualne i płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn:

• dysfunkcje związane z niedoczynnością tarczycy są częstsze u mężczyzn (59–63%) niż u kobiet (22–46%);
• zaburzenia seksualne połączone z nadczynnością również częściej występują u mężczyzn (48–77%) niż u kobiet (44–60%);
• u mężczyzn dominowały zaburzenia ejakulacji i erekcji (w nadczynności przedwczesny, w niedoczynności opóźniony wytrysk), a także problemy z jakością nasienia (zmniejszona produkcja i ruchliwość plemników);
• kobiety zgłaszały najczęściej upośledzenie pożądania, osłabienie podniecenia, poczucia rozkoszy i orgazmu, a także ból w czasie stosunku.

Podjęcie odpowiedniego leczenia i doprowadzenie do eutyreozy, czyli stanu równowagi hormonalnej prowadzi do znaczącej poprawy funkcji oraz satysfakcji seksualnej u kobiet i mężczyzn.

Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne wydało swoje rekomendacje dla par , które cierpią na problemy z tarczycą i chcą starać się o potomstwo. Najważniejszą z nich jest zrobienie szczegółowych badań tarczycy i podjęcie leczenia, zanim rozpocznie się starania o dziecko.

Tarczyca a ciąża

W czasie ciąży może pojawić się zarówno niedoczynność jak i nadczynność tarczycy. Ignorowanie objawów i brak leczenia mogą mieć poważne konsekwencje zarówno dla matki, jak i dziecka – także po urodzeniu.

Wpływ na matkę i płód

Przez pierwsze trzy miesiące, dziecko przejmuje wszystkie hormony tarczycy od matki. W przypadku niedoczynności otrzyma ich za mało, co będzie skutkowało m.in. problemami ze wzrostem czy rozwojem mózgu i układu nerwowego.

Niezdiagnozowane i nieleczone problemy z tarczycą mogą prowadzić  do:

• poronienia,
• przedwczesnego porodu,
• stanu przedrzucawkowego (groźny wzrost ciśnienia krwi w zaawansowanej ciąży),
• przełomu tarczycowego,
• zastoinowej niewydolności serca,
• anemii,
• niskiej masy urodzeniowej dziecka.

Co ważne – aż 5% kobiet doświadcza zmiany w funkcjonowaniu tarczycy po narodzinach dziecka . Jest to tzw. poporodowe zapalenie tarczycy. Zazwyczaj jest ono przejściowe i objawy ustępują w ciągu 12–18 miesięcy, a jeśli wahania w wynikach badań nie są duże, zazwyczaj nie trzeba nawet stosować żadnych leków.

Niestety, istnieją też przypadki, że niedoczynność czy nadczynność utrzymywać się będą na stałe – dlatego tak istotne są regularne badania hormonalne, by móc kontrolować sytuację.

Zobacz też:

• NAC na płodność, wątrobę i detoks

Tarczyca a zdrowie psychiczne

Zaburzenia i choroby tarczycy mogą negatywnie wpływać także na nasze zdrowie psychiczne. Do niedawna nie mówiono o tym zbyt wiele, jednak teraz już wiadomo, że zarówno nadmiar, jak i niedobór hormonów tarczycy mogą powodować:

• lęk,
• drażliwość,
• wahania nastroju,
• niestabilność emocjonalną,
• bezsenność i problemy ze snem,
• zaburzenia koncentracji,
• problemy z pamięcią,
• spowolnienie psychomotoryczne,
• chroniczne zmęczenie,
• depresję.

W ciężkich i późno zdiagnozowanych przypadkach (zwłaszcza w chorobie Gravesa–Basedowa) może dojść do apatii i psychozy, które łączy się też z paranoją. Zwlekanie z leczeniem może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w mózgu.

Zdarza się, że symptomy psychiatryczne mogą być tak intensywne, że w pierwszej kolejności mogą sugerować pierwotne zaburzenia psychiczne, a nie niedoczynność tarczycy.

Zobacz też:

• Jak zadbać o swoje zdrowie psychiczne?
• Jak zatroszczyć się o swoje zdrowie? Porady lekarza, dietetyka i psychologa

Jak zdiagnozować choroby tarczycy – najważniejsze badania

Kluczowe badania tarczycy włączone są do tzw. pakietów lub profili tarczycowych, które dostępne są w dwóch wersjach – podstawowej i rozszerzonej.

Podstawowe badania tarczycy obejmują:

• oznaczenie stężenia TSH,
• oznaczenie FT3 i FT4.

Pakiet rozszerzony oprócz wcześniej wymienionych zawiera również:

• badanie anty-TPO – pomaga w diagnostyce choroby Hashimoto czy Gravesa–Basedowa;
• badanie anty-TG – pozwala stwierdzić choroby autoimmunologiczne, a także kontrolować pacjentów z rakiem tarczycy;
• badanie TRAb – potwierdzenie diagnozy choroby Gravesa–Basedowa.

Z racji tego, że choroby tarczycy mogą być powiązane z innymi schorzeniami, warto również robić dodatkowe badania uzupełniające:

• USG tarczycy z ewentualną biopsją, jeśli stwierdzi się w badaniu guzki,
• morfologia krwi,
• profil lipidowy,
• oznaczenie stężenia homocysteiny,
• oznaczenie stężenia żelaza.

Badania tarczycy – zarówno podstawowe, jak i rozszerzone – warto robić co najmniej raz do roku. USG tarczycy co najmniej raz na dwa lata. Trzeba tego przestrzegać zwłaszcza jeśli w rodzinie stwierdzono występowanie chorób tarczycy.

Więcej informacji o badaniach tarczycy, ich przebiegu, podstawowych wskaźnikach i cenach znajdziesz w artykule: Badania na tarczycę – jakie zrobić i dlaczego są tak ważne?

Dieta w chorobach tarczycy

Wspólnie z dietetyczką i trenerką personalną, Martą Kaczorek przygotowaliśmy kilka konkretnych wskazówek, które możesz wdrożyć u siebie praktycznie od zaraz.

Częstym objawem chorób tarczycy jest anemia, dlatego warto w codziennej diecie zadbać o produkty bogate w:

• żelazo – czerwone mięso, drób, żółtka jaj, kakao, buraki, orzechy, suszone morele, pestki dyni i słonecznika, pieczywo pełnoziarniste, warzywa zielonolistne;
• witaminę B12 – wątróbka, ryby, owoce morza, jaja i nabiał;
• kwas foliowy – warzywa zielonolistne, biała fasola, pietruszka (natka i korzeń), jaja, brukselka, brokuł, sezam.

Osoby z nadwagą i chorujące na otyłość muszą zredukować swoją masę ciała, co dodatkowo pomoże unormować stężenie TSH i FT3.

Do diety warto również włączyć produkty bogate w:

• witaminę B1 (np. jaja, rośliny strączkowe, nasiona, orzechy) – pomogą zwalczyć chroniczne zmęczenie;
• kwasy omega-3 i jod (np. dorsz, mintaj, łosoś, makrela wędzona);
• cynk (np. otręby pszenne, nasiona lnu, dynia, żółtka jajek) – jest potrzebny chorym na Hashimoto;
• selen (np. łosoś, małże, produkty zbożowe, nabiał, orzechy brazylijskie).

Postaw jeszcze na olej z czarnuszki – pozytywnie wpływa na pracę tarczycy i reguluje stężenie złego cholesterolu i glukozy we krwi.

Osoby z chorą tarczycą powinny pamiętać o tzw. gointrogenach, czyli substancjach wolotwórczych, które zaburzają wchłanianie się jodu. Należy ograniczyć ich spożycie, a znajdziesz je m.in. w:

• warzywach kapustnych (np. kapuście czy brukselce),
• warzywach krzyżowych (np. kalafiorze, brokule, jarmużu czy lukrecji),
• roślinach strączkowych (głównie w soi),
• rzepie,
• brukwi,
• orzeszkach ziemnych,
• gorczycy.

Ograniczenie nie oznacza, że musisz z tych produktów całkowicie rezygnować!

Goitrogeny to związki lotne i obróbka termiczna zmniejsza ich ilość nawet o 30%. Wystarczy, że ulubione produkty ugotujesz bez przykrycia i zadbasz o odpowiednią dawkę selenu oraz jodu, a możesz je jeść bez obaw.

Dieta jest również istotna w kontekście leczenia chorób tarczycy.

W przypadku Hashimoto i niedoczynności możesz zwiększyć skuteczność działania lewotyroksyny, o ile będziesz pamiętać o odpowiedniej higienie jej przyjmowania.

Wchłanialność l-tyroksyny będzie lepsza, jeśli będziesz przyjmować ją rano, na czczo, w towarzystwie witaminy C. Preparat najlepiej popić wodą niskozmineralizowaną z niską zawartością wapnia.

Aby nie zaburzać wchłaniania leku, po przyjęciu unikaj:

• produktów sojowych,
• kawy (przynajmniej przez 30 minut),
• soku grejpfrutowego,
• dużych ilości błonnika,
• nabiału i produktów bogatych w wapń (przynajmniej przez 2 godziny),
• suplementów i produktów bogatych w żelazo (minimum przez 2 godziny).

Wchłanianie lewotyroksyny może zakłócić także celiakia, zaburzenia żołądkowo-jelitowe i nietolerancja laktozy.

Osoby z Hashimoto bardzo często cierpią z powodu nadwrażliwości i nietolerancji na niektóre produkty, które wywołują dokuczliwe reakcje alergiczne.

Unikaj produktów, które mogą powodować alergię. Jeśli tego nie zrobisz, narazisz organizm na ciągły stan zapalny, którego chcesz się pozbyć, decydując się na leczenie.

W chorobach tarczycy dieta powinna być przede wszystkim różnorodna, odpowiednio zbilansowana i dostosowana do Twojego stanu zdrowia. Unikaj diet restrykcyjnych, ponieważ zwiększają one ryzyko niedoborów kluczowych pierwiastków i powodują reakcję stresową organizmu, co może pogorszyć stan tarczycy.

Suplementacja

Optymalnie zaplanowana suplementacja pomoże walczyć z objawami zaburzeń pracy tarczycy. Sprawdź, na jakie witaminy, minerały i mikroelementy trzeba zwracać szczególną uwagę – o które warto zadbać i na które trzeba uważać.

Witamina D

Badania pokazują , że niedobór witaminy D jest częsty w przypadku choroby Hashimoto. „Niedobór witaminy D może upośledzić przemianę T4 w T3, nasilać autoimmunizację tarczycy, a także powodować nagły wzrost przeciwciał anty-TPO” – przestrzega Marta Kaczorek.

Odpowiednia suplementacja witaminy D może spowolnić rozwój niedoczynności, a także zmniejszyć ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.

Witamina K2

Wspiera organizm w utrzymaniu zdrowych kości, a także poprawia metabolizm i wchłanianie witaminy D, której niedobory mogą wystąpić w przypadku niedoczynności tarczycy.

Więcej o połączeniu witaminy D i K2 dowiesz się z artykułu: Witamina D3K2 – trzeba łączyć? Właściwości i opinia eksperta

Selen

Zadbaj o odpowiednią dawkę selenu w diecie. Możesz też zacząć go dodatkowo suplementować. Niedobór selenu powoduje mniejsze wytwarzanie T3, a także zmniejsza przyswajanie jodu. „Zanim zaczniesz suplementację, sprawdź jego stężenie we krwi, by móc dobrać odpowiednią dawkę” – przypomina dietetyczka i trenerka personalna.

Cynk

Cynk – podobnie jak miedź czy selen – konieczny jest do syntezy hormonów tarczycy. Jego niedobór może powodować niedoczynność tarczycy. Ich korelacja działa też w drugą stronę. Hormony tarczycy są niezbędne do wchłaniania cynku, a więc niedoczynność może powodować niedobór tego składnika. Jego suplementacja jest potrzebna  do walki z przerzedzeniem i wypadaniem włosów.

Zobacz też:

• Najlepszy cynk w tabletkach [Ranking]

Inozytol

Inozytol to substancja witaminopodobna, którą kiedyś błędnie nazywano witaminą B8. Jest znany przede wszystkim z pozytywnego wpływu  na PCOS, czyli zespół policystycznych jajników. Dostępne jest jednak badanie, które wykazało, że połączenie suplementacji selenu i inozytolu okazało się skuteczną metodą w leczeniu Hashimoto. Uczestnicy oprócz poprawy  wyników badań zauważyli u siebie również wyraźną poprawę jakości życia.

Wapń

Wapń i tarczyca oddziałują wzajemnie na siebie. Wapń jest kluczowym składnikiem m.in. w utrzymaniu zdrowia kości, prawidłowym krzepnięciu krwi czy funkcjonowaniu mięśni. Jego prawidłowe stężenie jest utrzymywane m.in. dzięki produkowanej przez tarczycę kalcytoninie.

Niedobór wapnia (hipokalcemia) może być wywołany niedoczynnością tarczycy (np. po operacji). W przypadku nadczynności może dochodzić do znaczącego podwyższenia stężenia tego pierwiastka w wyniku osłabienia kości i uwalniania jonów wapnia.

Żelazo

Żelazo odgrywa kluczową rolę  zarówno w syntezie, jak i metabolizmie hormonów tarczycy. Niedobór żelaza może prowadzić do anemii, która jest częstym  objawem niedoczynności.

Biotyna

Biotyna wpływa na nasz metabolizm, a także zdrowie włosów czy paznokci. Jednak dzienne przyjmowanie co najmniej 20 mg  biotyny może poważnie zaburzyć wyniki badań tarczycowych. Dlatego na przynajmniej 48 godzin przed spodziewanym badaniem należy przerwać jej suplementację.

Zobacz też:

• Najlepsza biotyna na włosy [Ranking]

Melatonina

Melatonina znana jest ze swoich właściwości antyoksydacyjnych i wspierających zdrowy sen. Istnieją badania  sugerujące, że włączenie jej do leczenia niedoczynności tarczycy może korzystnie wpływać na takie objawy, jak lęk czy depresja.

Zobacz też:

• Melatonina na sen
• Czym jest higiena snu? 8 sposobów na zdrowy sen

Rośliny, zioła i związki naturalne

Dowiedz się, jakie rośliny i związki mogą pomóc w problemach tarczycowych, a których lepiej unikać.

Kurkuma

Kurkuma to coraz popularniejsza w Polsce przyprawa. Jej regularne stosowanie może zmniejszać  ryzyko wystąpienia i rozwoju wole.

Zobacz też:

• Kurkuma – co to jest + właściwości, skutki uboczne i przeciwwskazania.

Imbir

Wyniki badań wykazują, że codzienne spożywanie 1000 mg sproszkowanego imbiru u pacjentów z niedoczynnością tarczycy doprowadziło do zmniejszenia takich objawów, jak przyrost masy ciała, nietolerancja zimna czy suchość skóry.

Zielona herbata

Pomimo wielu prozdrowotnych właściwości, istnieją dowody naukowe, które sugerują, że obecne w zielonej herbacie katechiny mogą mieć działanie goitrogenne (wolotwórcze) i przeciwtarczycowe, jeśli będą spożywane regularnie w dużych dawkach.

Melisa

Badania sugerują, że melisa może być pomocna w regulowaniu nadczynności tarczycy. Melisa blokuje TSH przez wiązanie się z receptorami, dzięki czemu zmniejsza aktywność produkowania hormonu tarczycy

Czosnek

Czosnek jest przyjazny tarczycy przede wszystkim ze względu na metabolizm cukru we krwi. Pomaga zwalczać stany zapalne, a także równoważy produkty i posiłki bogate w tłuszcze oraz węglowodany.

Kofeina

Kawa i inne produkty bogate w kofeinę w zbyt dużej ilości mogą nasilać symptomy nadczynności tarczycy, takie jak zwiększenie drażliwości i niepokoju czy przyspieszenia pracy serca.

Moringa

Wstępne badania sugerują, że odpowiednia dawka ekstraktu z liści Moringa może pomóc regulować objawy nadczynności tarczycy.

Różeniec górski

Wyciąg z różeńca górskiego (Rhiodola rosea) to popularny adaptogen, który stymuluje układ nerwowy, wspiera leczenie depresji, zwiększa wydajność w pracy i pomaga wyeliminować zmęczenie – czyli wszystkie cechy klinicznej niedoczynności tarczycy.

Korzeń maca

Korzeń Maca ma udokumentowane działania wspierające w objawach, których często doświadczają osoby z chorą z tarczycą. Dzięki niemu poprawia się libido, popęd seksualny, płodność i zdrowie kości, czujemy więcej energii, mózg zaczyna lepiej funkcjonować, zwiększa się odporność na stres, a także równoważone są efekty działania kortyzolu. Zawiera jednak wolotwórcze goitrogeny, dlatego trzeba uważać z jego przyjmowaniem.

Pięciornik biały

Badania wykazują, że wyciąg z pięciornika ma pozytywny wpływ na leczenie zarówno niedoczynności, jak i nadczynności tarczycy.

Pokrzywa

Suplementacja pokrzywy, np. przez picie naparu, pomoże zredukować wagę i pozbyć się nagromadzonej wody. „Pokrzywa hamuje stany zapalne i reakcje autoimmunologiczne, pobudza wytwarzanie kwasu solnego i stymuluje wydzielanie FT3” – przyznaje dietetyczka, Marta Kaczorek

Astaksantyna

Astaksantyna to naturalnie występujący antyoksydant, który ma również właściwości przeciwzapalne. Wspiera pacjentów m.in. w chorobach serca, chorobie Parkinsona czy nowotworach i chorobach oczu.

Astaksantyna zwiększa odporność organizmu, dlatego trzeba zachować ostrożność w jej przyjmowaniu jeśli masz problemy z układem autoimmunologicznym, niskie ciśnienie krwi, osteoporozę, a także zaburzenia hormonalne i problemy z funkcjonowaniem gruczołów przytarczycznych.

Kwercetyna

Jest to najlepiej przebadany flawonoid obecny w wielu owocach, warzywach, a także suplementach diety. Wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. W wielu miejscach w sieci poleca się go jako środek wspomagający w Hashimoto i niedoczynności tarczycy.

Wstępne badania pokazują jednak, że może ona zakłócać funkcjonowanie tarczycy i dlatego trzeba zachować szczególną ostrożność w jej suplementacyjnym czy terapeutycznym stosowaniu. Z kolei wyniki eksperymentu opublikowane w 2020   roku dają podstawy, by przypuszczać, że dzięki niej będzie można regulować nadczynność tarczycy.

W przypadku Hashimoto należy uważać na suplementy pobudzające układ odpornościowy – chcemy uspokoić jego odpowiedź Th1. Uważaj więc na takie rośliny, jak traganek, lucerna, ashwagandha, lukrecja, melisa czy jeżówka. Należy za to pobudzić odporność typu Th2 dzięki stosowaniu produktów przeciwzapalnych: kurkuminy, ekstraktu z pestek winogron, zielonej herbaty, kwercetyny czy resweratrolu – oczywiście w rozsądnie dobranych dawkach

Dostępne są badania , które sugerują, że CBD  może wspierać zdrowie tarczycy, a ashwagandha  korzystnie wpływa na pacjentów z subkliniczną niedoczynnością tarczycy.

Zobacz też:

• Ashwagandha – działanie, właściwości, przeciwwskazania
• CBD – czym jest i jak działa

Pamiętaj, że każda radykalna zmiana w codziennym odżywianiu czy dodatkowa suplementacja, powinna być skonsultowana z lekarzem lub dyplomowanym dietetykiem.

Tarczyca a alkohol

Nadmierne spożycie alkoholu może rodzić poważne konsekwencje dla prawidłowej pracy tarczycy i powodować symptomy zbliżone do niedoczynności. Pomimo tego, nie wykazano bezpośredniego  wpływu spożycia alkoholu na występowanie niedoczynności tarczycy. Dostępne są jednak badania sugerujące, że odpowiednia  dawka alkoholu może zmniejszyć ryzyko zachorowania na niedoczynność, a także wystąpienia guzków, woli i raka tarczycy .

Podobnie sprawa wygląda z nadczynnością. Wyniki duńskiego badania  sugerują, że niewielka ilość alkoholu może działać ochronnie i zmniejszyć ryzyko jawnej nadczynności.

Alkohol to trzeci co do wielkości czynnik  ryzyka chorób i zaburzeń na osi podwzgórze–przysadka mózgowa–tarczyca. Nadużywanie alkoholu może prowadzić do niebezpiecznych powikłań, dlatego nie zalecamy używania go jako środka profilaktycznego w przypadku chorób tarczycy.

A co z aktywnością fizyczną w chorobach tarczycy?

Wokół aktywności fizycznej w przypadku problemów z tarczycą krąży wiele mitów i niesprawdzonych informacji. Marta Kaczorek, dietetyczka kliniczna i trenerka personalna przygotowała kilka wskazówek, które warto wdrożyć do swojej codziennej rutyny.

Każdy ruch się liczy!

Osoby z chorobą Hashimoto powinny zadbać przede wszystkim o tzw. NEAT, czyli wydatek energetyczny związany z aktywnością pozasportową. Zalicza się do niej każda, nawet najmniejsza cząstka ruchu – od sprzątania, przez zabawę z dziećmi i robienie zakupów, po spacer i wchodzenie po schodach.

Jeśli pracujesz długo przy komputerze, co godzinę rób sobie pięć minut przerwy, żeby pochodzić po biurze czy pokoju. Dobrym pomysłem jest odbywanie calli stojąc lub chodząc. O ile to możliwe wysiądź wcześniej z tramwaju czy autobusu lub zostaw auto kilka ulic wcześniej i rób sobie krótkie przechadzki w drodze do pracy. Taka aktywność dobrze wspomaga redukcję masy ciała.

Podejmuj regularny wysiłek fizyczny

Systematycznie uprawiany sport pomoże Ci zgubić zbędne kilogramy, poprawić kondycję i ogólne samopoczucie. Pamiętasz te radosne endorfiny po treningu?

Zadbaj o sporty typu cardio – jogging, rower, basen – zwłaszcza w godzinach porannych.

Treningi powinny być dopasowane do Twojego stanu zdrowia i samopoczucia. Nie mogą być zbyt długie, zbyt częste i zbyt intensywne. Zwłaszcza jeśli dopiero rozpoczynasz swoją przygodę, uniemożliwi to odpowiednią regenerację, a co gorsze – może negatywnie wpłynąć na wyniki badań. Optymalne będą treningi co dwa dni.

Dostosuj aktywność do swojego samopoczucia. Obserwuj, jak danego dnia zachowuje się Twój organizm. Jeśli czujesz taką potrzebę – odpuść i zrób trening jutro. Umiar i wyrozumiałość dla siebie są bardzo ważne.

Postaw na różnorodność

Każdy trening – czy to na siłowni, czy w domu – powinien być urozmaicony i angażować całe ciało.

Zacznij od ćwiczeń siłowych takich, jak przysiady, martwy ciąg, wyciskanie hantli leżąc lub stojąc czy klasycznej deski (plank). Następnie zafunduj sobie cardio w postaci biegu, roweru lub orbitreka. Na koniec zostaw ćwiczenia funkcjonalne, czyli swing kettlem, rzut piłką lekarską czy zarzuty sztangą.

Najpierw dokładność, potem kilogramy

Każdy, kto po rozpoznaniu choroby zaczyna dopiero trenować, powinien podchodzić do tego roztropnie i łagodnie – nawet jeśli główną motywacją jest zrzucenie oponki czy pozbycie się kilku nadprogramowych kilogramów.

Na początku skup się na samym ruchu i dokładności wykonywanych ćwiczeń. Dopiero potem rób więcej powtórzeń, zwiększaj tempo i dorzucaj kolejne ciężary.

A teraz najważniejsze…

Możesz trenować wszystko!

Nieważne, czy cierpisz na Hashimoto, masz nadczynność czy niedoczynność tarczycy – możesz trenować wszystko, co Ci się podoba. Nie ma tu żadnych ograniczeń i przeciwwskazań. Jest tylko jedno zastrzeżenie.

Obserwuj swoje ciało. Nie ma tutaj miejsca na sztywny plan treningowy, bo każdego dnia sytuacja może ulec zmianie. Gorsze samopoczucie czy wyniki badań mogą sprawić, że cały tydzień upłynie na lekkim cardio i pozasportowej aktywności.

Czy to źle? Bynajmniej! Każda aktywność się liczy, a w tym wszystkim najważniejsze jest Twoje zdrowie, a nie wykonanie planu treningowego.

Profilaktyka chorób tarczycy – najważniejsze wskazania

W większości przypadków zaburzenia funkcjonowania tarczycy są bardzo trudne do uniknięcia. Wszystko przez to, że choroby autoimmunologiczne, które są za nie głównie odpowiedzialne (choroby Hashimoto i Gravesa–Basedowa) mają podłoże genetyczne. Niestety, na to nie mamy wpływu.

Właśnie dlatego tak istotne są systematyczne badania profilaktyczne i zdrowy tryb życia: bez używek i nałogów, z dobrze zbilansowaną dietą opartą o świeże i sezonowe składniki, a także z codzienną dawką ruchu.

Podsumowanie