Badanie kortyzolu – normy, cena, gdzie wykonać badanie, objawy i wskazania

Kortyzol to wbudowany przez naturę „system alarmowy”. To jeden z tzw. hormonów stresu w organizmie. Jego prawidłowy poziom jest ważny dla pracy wielu naszych narządów i układów. Kortyzol wpływa na stężenie glukozy we krwi, reguluje metabolizm oraz oddziałuje na układ odpornościowy. Dlatego warto go regularnie badać i dbać o jego prawidłowe stężenie.

Badanie kortyzolu jest pomocne w diagnozowaniu przyczyn dolegliwości Bezsenność, kłopoty z koncentracją, wahania wagi, niestabilny nastrój, przewlekłe zmęczenie – to objawy, których przyczynę może wyjaśnić nieprawidłowe stężenie kortyzolu.

Zobacz też:

• Badania krwi [jak często wykonać + jak się przygotować]
• Badania na tarczycę [jakie wykonywać + normy + wyniki]
• Próby wątrobowe [czym są + kiedy wykonać]

Jeżeli zauważasz u siebie objawy opisane w tym artykule, skonsultuj się z lekarzem pierwszego kontaktu i umów się na badania.

Badania poziomu kortyzolu: na czym polegają i dlaczego są ważne

Kortyzol (hydrokortyzon) to naturalny hormon glikokortykosteroidowy wytwarzany przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy . Jego stężenie wzrasta w stresowych sytuacjach (fizycznych lub psychicznych) , dlatego nazywany jest hormonem stresu. 

Podwyższone stężenie kortyzolu ma pomóc przygotować się organizmowi do działania – ewolucyjna funkcja tego hormonu jest prosta. Kortyzol pomagał nam przetrwać w obliczu nagłego niebezpieczeństwa – ataków dzikich zwierząt lub wrogich plemion.

Podczas stresującej sytuacji, gdy aktywuje się reakcja walki lub ucieczki (ang. fight or flight), wzrasta stężenie m.in. adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu. Po początkowym „szoku” związanym ze stresującym wydarzeniem organizm zaczyna się regulować poprzez obniżenie stężenia kortyzolu i normalizację reakcji fizjologicznych.

Co się dzieje z Twoim ciałem podczas reakcji walki lub ucieczki?

Podczas stresu, gdy organizm jest „zalewany” hormonami, dochodzi do: wzrostu tętna i ciśnienia krwi, przyspieszonego oddechu, rozszerzenia źrenic, wyostrzenia narządu słuchu, wzmożonego pocenia, zmniejszenia odczuwania bólu.

Funkcje kortyzolu

Kortyzol nie tylko pobudza do działania w sytuacji stresowej, spełnia także inne ważne funkcje w organizmie. Kortyzol odpowiada za :

• regulację gospodarki wodno-elektrolitowej, 
• regulację gospodarki białkowej, tłuszczowej i węglowodanowej,
• regulację stężenia glukozy we krwi,
• redukcję stanów zapalnych,
• regulację metabolizmu,
• regulację układu odpornościowego,
• procesy pamięciowe.

Badanie kortyzolu pozwala określić, czy mamy jego prawidłowe stężenie w organizmie – nieprawidłowe stężenie tego hormonu może sygnalizować różne choroby.

„Dlatego tak ważne jest kontrolowanie „hormonu stresu”, szczególnie jeśli towarzyszą nam objawy nieznanego pochodzenia, a podstawowe badania krwi nie wykazują żadnych nieprawidłowości”, dodaje lekarz.

Stężenie kortyzolu zmienia się wraz z rytmem dobowym. Najwyższe stężenie występuje rano, a najniższe o północy. To naturalne zjawisko. Problemem jest chroniczne odejście od normy, które wymaga znalezienie przyczyny.

Wskazania do badania kortyzolu

Po co bada się poziom kortyzolu? Jak wyjaśnia dr. n. med. Witold Tomaszewski, wskazania do badania stężenia kortyzolu to:

• podejrzenie chorób związanych z nieprawidłową gospodarką hormonalną np. zespół Cushinga, zespół Addisona, choroby tarczycy,
• podejrzenie nowotworów nadnerczy, jajnika, jądra,
• depresja,
• bezsenność, inne zaburzenia snu,
• przewlekłe zmęczenie,
• przewlekły stres,
• nadciśnienie,
• kontrola tego hormonu przy długotrwałym przyjmowaniu niektórych leków (np. kortykosteroidów przyjmowanych wewnętrznie, jak i zewnętrznie).

Do badania powinny nas skłonić także niepokojące objawy, o których przeczytasz poniżej.

Objawy podwyższonego stężenia kortyzolu

Podejrzewasz u siebie nieprawidłowe stężenie kortyzolu? Zwróć uwagę, czy odczuwasz poniższe symptomy.

Objawy hiperkortyzolemii (nadmiernego wydzielania kortyzolu) :

• przyrost masy ciała, głównie w okolicy tułowia i górnej części pleców,
• zaokrąglenie twarzy,
• trądzik,
• łatwe powstawanie siniaków,
• zarumieniona twarz,
• spowolnione gojenie,
• osłabienie mięśni,
• silne zmęczenie,
• drażliwość,
• trudności z koncentracją,
• wysokie ciśnienie krwi,
• problemy z płodnością,
• obniżone libido,
• zaburzenia erekcji,
• zaburzenia miesiączkowania.

Objawy niskiego stężenia kortyzolu

Czego możesz doświadczyć, gdy stężenie kortyzolu jest za niskie?

Objawy hipokortyzolemii (niskiego stężenia kortyzolu) :

• przewlekłe zmęczenie,
• zmniejszony apetyt,
• niezamierzona utrata wagi,
• niskie ciśnienie krwi,
• obniżony nastrój,
• chęć spożywania słonych pokarmów,
• ciemnienie skóry (szczególnie na łokciach i dłoniach),
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego (biegunki, wymioty),
• zaburzenia miesiączkowania,
• zaburzenia libido.

Jak wygląda badanie kortyzolu?

Badanie kortyzolu nie jest tak popularne, jak morfologia czy lipidogram, ale bardzo proste do wykonania. W jaki sposób możesz sprawdzić stężenie kortyzolu?

Badanie krwi

Najczęściej wykonywanym badaniem na stężenie kortyzolu jest pobranie próbki krwi z żyły łokciowej. Osoba pobierająca materiał dezynfekuje skórę w okolicy wkłucia i pobiera materiał do badania. Następnie przez około pięć minut należy uciskać jałowym gazikiem miejsce wkłucia, by zapobiec siniakom i przyspieszyć zasklepienie się rany.

Badanie jest zazwyczaj bezbolesne, jednak u niektórych może powodować dyskomfort. Jeśli obawiasz się wkłucia, powiedz o tym osobie pobierającej krew. Pomocne jest niepatrzenie na moment wkłucia i pobierania krwi albo rozmowa, która chwilowo odwróci uwagę.

Dobowa zbiórka moczu

Kortyzol można również zbadać poprzez dobową zbiórkę moczu. Oznaczanie wolnego kortyzolu w ten sposób odzwierciedla jego stężenie we krwi w danym przedziale czasu.

Badany oddaje pierwszy poranny mocz do toalety, notując godzinę i datę. Kolejne porcje moczu zbiera do pojemnika, do godziny 7:00 następnego dnia, znów notując godzinę i datę zakończenia zbiórki. 

Po zakończeniu zbiórki należy zmierzyć objętość zebranego moczu, wymieszać i odlać około 50 ml do jałowego pojemniczka. Na pojemniczku należy zanotować objętość zebranego moczu i czas trwania zbiórki.

„To badanie ma jedynie zastosowanie w diagnostyce hiperkortyzolemii (nadmiaru kortyzolu), gdyż kortyzol jest filtrowany przez nerki jedynie w postaci wolnej, niezwiązanej z białkami”, tłumaczy dr Tomaszewski.

Badanie śliny

Badanie polega na pobraniu o określonych godzinach 5–7 próbek śliny w ciągu całego dnia. Wydzielanie kortyzolu charakteryzuje się rytmem dobowym o szczycie wydzielania w godzinach porannych i dołku około północy. 

Pięć oznaczeń w ciągu doby pozwala na dokładną ocenę zmian stężenia kortyzolu w trakcie dnia. Pacjent pobiera próbki samodzielnie i dostarcza je do laboratorium. Na około 30 minut przed pobraniem śliny do badania pacjent powinien powstrzymać się od jedzenia, picia i mycia zębów.

Test hamowania dekametazonem

Jeśli wyniki innych badań są niejednoznaczne, lekarz może zlecić wykonanie testów czynnościowych, czyli oznaczenia stężenia kortyzolu po podaniu deksametazonu (syntetycznego glikokortykosteroidu) – tłumaczy dr n. med. Witold Tomaszewski.

Badanie to ma kilka wariantów, a o sposobie wykonania decyduje lekarz. To rzadko wykonywane badanie, w porównaniu do pobrania krwi czy moczu.

Deksametazon powinien zahamować wydzielanie kortyzolu, czyli obniżenie jego stężenia we krwi w stosunku do wartości prawidłowych. W przypadku nadczynności kory nadnerczy (nadmiaru wydzielania kortyzolu) standardowa dawka deksametazonu nie spowoduje zahamowania wydzielania tego hormonu.

Test z pojedynczą dawką deksametazonu (test nocnego hamowania deksametazonem)

Badanie polega na doustnym przyjęciu najczęściej 1 mg deksametazonu przed snem, w godz. 23:00–24:00 i pomiarze stężenia kortyzolu w surowicy następnego dnia na czczo między 8:00 a 9:00. Deksametazon powinien zahamować wydzielanie kortyzolu.

Test Liddla. Test hamowania deksametazonem, standardowy sześciodniowy, z małą i dużą dawką deksametazonu

Badanie trwa sześć dni i jest podzielone na etapy:

• dzień 1 i 2 – 24-godzinna zbiórka moczu na wydalanie wolnego kortyzolu w moczu,
• dzień 3 i 4 – poranne (6:00 rano) podanie 20 μg/kg masy ciała deksametazonu w 4 dawkach podzielonych, co 6 godzin,
• dzień 5 i 6 – poranne (6:00 rano) podanie 80 μg/kg masy ciała deksametazonu w 4 dawkach podzielonych, co 6 godzin.

W dniu 5 i 6 ocenia się także stężenie kortyzolu i ACTH (adrenokortykotropina – hormon) w surowicy o godz. 8:00 i 20:00.

Test hamowania deksametazonem połączony z testem z CRH

Badanie polega na wykonaniu standardowego dwudniowego testu z deksametazonem w małej dawce. Trzeciego dnia podaje się dożylnie syntetyczny CRH (kortykokoliberynę) w dawce 1 µg/kg masy ciała dwie godziny po ostatniej dawce deksametazonu.

Gdzie wykonać badanie kortyzolu?

Oznaczenie stężenia kortyzolu w surowicy to proste badanie, które nie wymaga specjalistycznego sprzętu medycznego czy przygotowania. Poniżej przeczytasz, jakie masz możliwości kontroli tego hormonu.

Badania prywatne

Badanie stężenia kortyzolu możesz wykonywać w placówkach medycznych oraz w domu. To wygodne rozwiązanie – nie musisz stać w kolejce, narażać się na infekcje, a samo pobranie próbki może być wykonane w komfortowych dla Ciebie warunkach.

Ile kosztuje badanie kortyzolu? To zależy od sposobu pobrania i indywidualnego cennika laboratorium. Ceny zaczynają się od ok. 35 zł.

Takie badania można wykonać dzięki doświadczonym specjalistom z portalu uPacjenta, którzy oferują ponad 690 różnych badań i pakietów.

uPacjenta

Badania krwi możesz wygodnie zamówić i opłacić przez internet. Pracownik medyczny przyjeżdża do Twojego domu i tam pobiera materiał do badania. Próbka transportowana jest do laboratorium w bezpiecznych warunkach. Wyniki przejrzysz online a następnie skonsultujeszz lekarzem.

Portal uPacjenta umożliwia zbadanie stężenia kortyzolu u dzieci i dorosłych. Poniżej przeczytasz jakie są możliwości badania i ceny.

Cena badania

• Pobranie krwi: od 127 zł
• Dobowa zbiórka moczu: od 113 zł

Jutro Medical

Jutro Medical to sieć przychodni, która oferuje wysokiej jakości konsultacje z lekarzami i innymi specjalistami. Wizyty można odbywać stacjonarnie lub online. Dzięki nowoczesnej, przejrzystej aplikacji mobilnej masz zapewniony dostęp do wyników badań i możliwość stałego kontaktu z lekarzem.

Co wyróżnia przychodnie Jutro Medical?

• Brak kolejek – dzięki dobrej organizacji wizyt, obsługa pacjenta w placówce jest sprawna. Wizyty i badania możesz wykonać tego samego dnia.
• Lekarze Jutro Medical stosują indywidualne podejście do pacjenta, zwracając uwagę nie tylko na diagnozę i leczenie, ale i na profilaktykę.

Czy badanie kortyzolu jest na NFZ? Refundacja

Tak, badanie stężenia kortyzolu można wykonać bezpłatnie na podstawie skierowania od lekarza specjalisty, np. emdokrynologa.

Badanie kortyzolu – jak się przygotować?

Aby uzyskać miarodajny i dokładny wynik, przed badaniem należy się przygotować. Dr n. med. Witold Tomaszewski wskazuje, o czym należy pamiętać.

• Kortyzol wykazuje zmienność dobową, więc badanie należy wykonywać rano, pomiędzy godziną 7:00 a 10:00.
• Zaleca się, aby pacjent był na czczo i ostatni posiłek spożywał ok. 8 godzin przed badaniem.
• Dzień przed badaniem i w dniu badania należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego.
• Przed pobraniem należy w miarę możliwości wyeliminować lub zminimalizować stres.

Poziom kortyzolu – kiedy wynik?

Ile czasu czeka się na wynik badania stężenia kortyzolu w zależności od sposobu pobrania materiału?

• Badanie krwi: 1–2 dni robocze.
• Dobowa zbiórka moczu: 1–5 dni roboczych.
• Badanie śliny: 1–5 dni roboczych.

Czas oczekiwania zależy od laboratorium.

Domowy test na kortyzol

Uważaj – nie ma domowych testów na oznaczenie stężenia kortyzolu w surowicy. Badanie możemy wykonać tylko w placówce medycznej, gdzie mamy gwarancję prawidłowego przeprowadzenia procedury pobrania krwi. Nie kupuj domowych testów, one nie działają.

Wyniki badań kortyzolu – co oznaczają?

Jakie są prawidłowe stężenia kortyzolu w organizmie i jak odczytać wynik? Wyjaśniamy.

Kortyzol – normy u dorosłych i dzieci

Normy kortyzolu w surowicy są ściśle związane z porą dnia. Orientacyjne wartości referencyjne kortyzolu wynoszą:

• rano: 166–507 nmol/l,
• wieczorem: 73,8–291 nmol/l.

Wysoki kortyzol

Dr n. med. Witold Tomaszewski wskazuje, o czym może świadczyć wysoki poziom kortyzolu.

Wysokie stężenie kortyzolu może być wynikiem:

• choroby Cushinga,
• zespołu Cushinga,
• ciąży,
• znacznej otyłości, 
• niewyrównanej cukrzycy, 
• alkoholizmu, 
• niedożywienia, 
• stresu, 
• nadmiernego wysiłku fizycznego,
• stosowania niektórych leków.

Niski kortyzol

O czym świadczy nieski poziom kortyzolu? Może to być objaw :

• niedoczynności nadnerczy spowodowanej uszkodzeniem kory nadnerczy lub przysadki,
• chorobie Addisona.

Zobacz też:

• Jak dbać o zdrowie? Porady lekarza, dietetyka i psychologa
• Jak dbać o zdrowie psychiczne?
• Rak szyjki macicy
• Wątroba
• Stłuszczona wątroba
• Saturacja
• Pulsoksymetr

Podsumowanie