Światowy Dzień Walki z Rakiem 2024 – jak o siebie zadbać?

Przyczyną 25% zgonów w Polsce są nowotwory. Ponad 1 000 000 Polaków żyje z rakiem. Na każde 100 000 osób przypada 440 diagnoz choroby nowotworowej. To przerażające, ale na szczęście części chorób nowotworowych można zapobiec. Kluczem jest odpowiednia profilaktyka.

Dlatego 4 lutego obchodzimy Światowy Dzień Walki z Rakiem, który zachęca do dbania o siebie, a także uświadamia, jak groźne mogą być nowotwory. Wspólnie z lekarzem, Kacprem Nihalanim przybliżymy Ci to wydarzenie, a także odpowiemy na najczęstsze pytania o nowotwory.

Czym jest i kiedy wypada Światowy Dzień Walki z Rakiem?

Światowy Dzień Walki z Rakiem to globalna inicjatywa mająca miejsce co roku 4 lutego. Zainicjowana została w 2000 roku w Paryżu przez Union for International Cancer Control (UICC) i Światową Organizację Zdrowia (WHO) .

Wydarzenie ma na celu podkreślenie, jak ważne jest podejmowanie działań na rzecz zapobiegania, wykrywania i leczenia raka na poziomie globalnym. Celem tego dnia jest zatem podniesienie świadomości na temat choroby i mobilizowanie społeczeństwa do walki z pandemią nowotworów.

Poza tym Światowy Dzień Walki z Rakiem obejmuje promowanie badań, zapewnienie dostępu do opieki zdrowotnej dla wszystkich, a także podejmowanie działań mających na celu zmniejszenie umieralności z powodu nowotworów i poprawę jakości życia pacjentów onkologicznych.

Jaki jest temat przewodni Światowego Dnia Walki z Rakiem w 2024 roku.

Temat kampanii na lata 2022-2024 to „Zmniejszanie przepaści w opiece” (ang. Closing the Care Gap). Odnosi się on do potrzeby zapewnienia równego dostępu do opieki zdrowotnej dla wszystkich pacjentów, niezależnie od ich sytuacji materialnej, miejsca zamieszkania, wieku czy innych czynników .

Z kolei motyw przewodni na Światowy Dzień Walki z Rakiem w 2024 roku brzmi „Łączymy nasze głosy i podejmujemy działania” (ang. Uniting our voices and taking action). Oznacza on, że w tym roku nacisk zostanie położony na łączenie sił i działanie razem – zarówno na szczeblu indywidualnym, jak i instytucjonalnym.

Społeczności na całym świecie powinny zatem się łączyć, aby zwiększyć świadomość problemów związanych z rakiem, a także podejmować konkretne działania na rzecz poprawy opieki nad pacjentami onkologicznymi.

Ile osób choruje na nowotwór?

Brytyjska organizacja zajmująca się badaniem nowotworów sugeruje, że wyróżnia się więcej niż 200 typów raka. To jednak wyłącznie kilka rodzajów zbiera największe żniwa. Jakie były najczęstsze rodzaje raka w 2020 roku według danych organizacji World Cancer Research?

U mężczyzn najczęstszym nowotworem był rak płuc (1 435 943). A u kobiet nowotwór piersi (2 261 419) .

Rak czy nowotwór – jak mówi się poprawnie?

Terminy „rak” i „nowotwór” są często używane zamiennie, jednak mają nieco inne znaczenia w kontekście medycznym.

Nowotwór to ogólne określenie dowolnego guza, który powstaje w wyniku niekontrolowanego wzrostu komórek. Nowotwory mogą być łagodne, co oznacza, że nie rozprzestrzeniają się na inne części ciała, lub złośliwe, które mogą przemieszczać się do innych partii organizmu tworząc przerzuty .

Z drugiej strony, „rak” jest określeniem specyficznej kategorii nowotworów złośliwych, które pochodzą od komórek nabłonka – tkanki, która pokrywa organy i ciała jamy ciała, jak skóra czy błony śluzowe .

W praktyce jednak, zwłaszcza w codziennym języku, termin „rak” jest powszechnie używany do opisywania wszelkiego rodzaju nowotworów złośliwych.

Czy każdy nowotwór jest śmiertelny?

Nie, nie każdy nowotwór jest śmiertelny. Nowotwory dzielą się na łagodne i złośliwe.

Nowotwory łagodne zazwyczaj nie stanowią zagrożenia dla życia. Nie przenoszą się też do innych części organizmu. Nawet jeśli powodują problemy zdrowotne ze względu na swoje położenie lub rozmiar, zazwyczaj można je całkowicie usunąć chirurgicznie .

Nowotwory złośliwe (często określone jako rak) mogą być śmiertelne. Nierzadko dają przerzuty na inne narządy, czym powoli wyniszczają organizm. Mimo tego wiele nowotworów złośliwych jest wyleczalnych. Dokładne rokowania zależą od wielu czynników, w tym typu raka, etapu, na jakim jest wykryty, ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz dostępności i skuteczności leczenia .

Ile osób w Polsce choruje na nowotwór?

Medycyna rozwija się w bardzo szybkim tempie. Mogłoby to sugerować, że liczba osób umierających na raka maleje. Nic bardziej mylnego. W ciągu ostatnich 50–60 lat zarówno liczba zachorowań, jak i zgonów na nowotwory w Polsce wzrosła 2,5 raza. Aktualnie w skali roku ta pierwsza wynosi około 170 tysięcy .

Liczba zachorowań mężczyzn jest zbliżona do diagnoz raka u kobiet (po ok. 85 000). Jeśli jednak chodzi o same zgony, to o 9 000 przeważają panowie (55 000 do 46 000 u kobiet) .

W jakim wieku Polacy chorują na raka?

Kobiety najczęściej chorują na raka w wieku 50-74 lat. Z kolei w przypadku mężczyzn jest to grupa wiekowa 55-79 lat. Co ciekawe jednak u osób w wieku 20-59 lat to współczynnik zachorowalności kobiet jest wyższy. Z kolei najwięcej zgonów z powodu nowotworu dotyka seniorów w ich siódmej dekadzie życia .

Na jakie nowotwory najczęściej chorują Polacy?

Od kilkunastu lat umieralność kobiet jest największa w przypadku nowotworów złośliwych płuc. Mimo tego diagnozuje się ponad dwa razy więcej nowotworów piersi niż płuc. Jak to możliwe?

Powodem jest liczba nowotworów o złym rokowaniu. To nowotwór piersi (pod względem umieralności) jest znacznie bardziej niebezpieczny.

Z kolei poza rentgenem profilaktycznym – raz na rok czy dwa lata – lub reklamy przeciwko papierosom, nie ma aż takiej presji w społeczeństwie, żeby monitorować raka płuc. Dlatego też diagnoza zazwyczaj jest stawiana później, co wiąże się z gorszymi prognozami. Gdyby było takie samo podejście do raka płuc jak do raka piersi, to pewnie statystyki wyglądałaby inaczej – dodaje lekarz.

Od 2016 roku w Polsce (podobnie jak innych krajach Europy) rak prostaty jest najczęściej diagnozowanym nowotworem u mężczyzn w Polsce (ok. 20%). Z kolei drugie miejsce (podobnie jak u kobiet) zajmuje rak płuc .

Warto też wspomnieć o nowotworze jelita grubego. Zajmuje on 2–3 pozycje pod względem zachorowań i zgonów – zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.

Profilaktyka raka – jak o siebie zadbać?

Profilaktyka to klucz do zdrowia. O tym słyszał chyba już każdy. Wszyscy to wiemy, ale niewielu z nas ją stosuje. Niektórzy mogą nawet myśleć, że zdrowa dieta czy rzucenie palenia nic nie daje. To jednak nieprawda. I zanim znowu przewrócisz oczami, daj mi dosłownie minutę, aby Cię przekonać – bo tyle zajmie Ci przeczytanie trzech następnych paragrafów.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że można zapobiec nawet 50% nowotworów. Brzmi dobrze, a nawet bardzo dobrze. Ale, żeby było jeszcze lepiej, przedstawmy to trochę inaczej.

Za przykład niech posłużą nam dane z naszej ojczyzny. W 2020 roku z powodu raka zmarło ok. 85 000 osób. Jeśli każda z nich stosowałaby odpowiednie działania profilaktyczne, zgonów byłoby o połowę mniej – 42 500. To około 75% Stadionu Narodowego. Tysiące rodziców, mężów, żon, dziadków, babć i przyjaciół, którzy mogli być dalej z nami.

To chyba dobry powód, aby zamienić fast food’a na zdrowe warzywa i poświęcić kilkadziesiąt minut tygodniowo na aktywność fizyczną, prawda? Sprawdźmy, co konkretnie warto robić, aby na wspomnianym Stadionie Narodowym się znaleźć. Ale podczas emocjonującego wydarzenia, a nie w grupie, która swoją walkę z rakiem już przegrała.

Zdrowa dieta

Zbilansowana i odżywcza dieta to podstawa dobrego samopoczucia i prawidłowego funkcjonowania organizmu – ma znaczenie dla ogólnego zdrowia, a jednocześnie jest istotnym elementem profilaktyki raka. Wybierając produkty bogate w witaminy, minerały, błonnik i inne składniki odżywcze, a także ograniczając tłuszcze nasycone i trans, sól oraz cukry proste, możesz znacząco wpłynąć na zmniejszenie ryzyka rozwinięcia różnych rodzajów nowotworów .

Zaleca się spożywanie dużej ilości owoców i warzyw – przynajmniej pięć porcji dziennie. Powodem jest wysoka zawartość antyoksydantów w tych produktach, które chronią komórki przed szkodliwym stresem oksydacyjnym .

Ważne jest także spożywanie produktów pełnoziarnistych, zawierających błonnik, pomagający w utrzymaniu prawidłowej pracy układu pokarmowego. Pamiętaj też o zdrowych białkach pochodzących z ryb oraz chudego mięsa, a także kwasach omega-3, których dostarczy Ci awokado, orzechy czy oliwa z oliwek .

Jakim nowotworom można zapobiec dzięki zdrowej diecie ?

• Rak jelita grubego. Spożycie trzech porcji pełnoziarnistych produktów bogatych w błonnik dziennie, ogranicza ryzyko o około 20%.
• Rak prostaty. Jedzenie pomidorów 2-4 razy w tygodniu zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania o około 25-40%.
• Rak piersi. Fasola (bogata w błonnik, witaminy i minerały) spożywana regularnie może ograniczyć ryzyko nowotworu o 20-30%.
• Rak płuc. Spożywanie surowego czosnku przynajmniej dwa razy w tygodniu może zmniejszyć prawdopodobieństwo raka o 44%.

Niepalenie papierosów

Palenie papierosów to najczęstsza przyczyna raka płuc. Czynność ta dostarcza do organizmu około 7000 związków chemicznych, z czego przynajmniej 70 powoduje raka u ludzi. Szacuje się, że osoby palące papierosy mają 15-30 razy większe ryzyko zachorowania na nowotwór płuc w porównaniu do niepalących .

Zaprzestanie palenia ma natychmiastowe i długotrwałe korzyści dla zdrowia, niezależnie od wieku, płci czy długości trwania nałogu. Już w ciągu 20 minut od ostatniego papierosa ciśnienie krwi i tętno wracają do normy. A po 12 godzinach poziom tlenowy w organizmie osiąga standardową wartość. Co dzieje się dalej?

Długotrwałe zalety rzucenia palenia :

• 5-10 lat. Mniejsze ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej, gardła i krtani o 50%.
• 10 lat. Ograniczone prawdopodobieństwo nowotworu pęcherza, nerek i przełyku.
• 10-15 lat. Mniejsze ryzyko raka płuc o 50%.
• 20 lat. Prawdopodobieństwo zachorowania na raka jamy ustnej, gardła, krtani i trzustki spada do poziomu osoby niepalącej.

Mimo że rzucenie palenia jest bardzo trudne, to istnieją różne metody, które w tym pomagają. Warto rozważyć terapie nikotynowe, leki, leczenie behawioralne, czy wsparcie ze strony bliskich i społeczności. Zdrowy tryb życia, aktywność fizyczna i zbilansowana dieta także mogą pomóc z uciążliwymi objawami odstawienia nikotyny .

Ograniczenie spożycia alkoholu

Nadmierne picie alkoholu zwiększa ryzyko wielu rodzajów nowotworów, w tym raka piersi, jamy ustnej, gardła, przełyku i wątroby .

Spożycie około 150 ml 40% alkoholu (wódka) lub 450 ml 12% alkoholu (wino) dziennie zwiększa ryzyko raka jamy ustnej, gardła, krtani i przełyku o 2-3 razy. Z kolei w przypadku nowotworu jelita grubego lub raka piersi prawdopodobieństwo to jest większe o 1,5 raza .

Ograniczenie spożycia alkoholu polega na przestrzeganiu zaleceń dotyczących bezpiecznego picia – do jednej wspomnianej porcji alkoholu tygodniowo dla mężczyzn i kobiet. Najlepiej jest jednak całkowicie odstawić alkohol, zwłaszcza jeśli jesteś narażony na inne czynniki ryzyka raka, takie jak palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej lub genetyka .

Regularna aktywność fizyczna

Badania pokazują, że osoby regularnie ćwiczące są mniej narażone na wiele rodzajów nowotworów, w tym raka piersi, jelita grubego, endometrium, płuc, trzustki i jajnika .

Niektóre prace naukowe sugerują, że osoby aktywne fizycznie mają 40% mniejsze ryzyko zachorowania na raka piersi, 30% mniejsze prawdopodobieństwo w przypadku raka jelita grubego i 33% prostaty .

Ćwiczenia pomagają w utrzymaniu zdrowej masy ciała, regulowaniu poziomu hormonów w organizmie, takich jak insulina i estrogeny, które są powiązane z rozwojem niektórych nowotworów, a także poprawiają pracę systemu immunologicznego .

Specjaliści zalecają, aby uprawiać 150-300 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo lub 75-100 minut intensywnych ćwiczeń aerobowych. Warto też wzmacniać mięśnie przynajmniej dwa razy w tygodniu .

Ochrona przed promieniowaniem UV

Ochrona przed promieniowaniem UV jest ważna dla profilaktyki nowotworu skóry, w tym groźnego czerniaka. Promieniowanie ultrafioletowe (UV) pochodzące od słońca i z solarium uszkadza DNA w komórkach skóry i prowadzi do powstawania nowotworów .

Stosowanie kremów z filtrem UV o odpowiednim poziomie ochrony (SPF 30 lub wyższym) nawet podczas zimy i w pochmurne dni, jest efektywnym narzędziem ochronnym. Dodatkowo zasłanianie skóry ubraniem, noszenie szerokich kapeluszy chroniących twarz i szyję, a także okularów przeciwsłonecznych z certyfikatem UV, pomaga ograniczyć ekspozycję na promienie UV .

Zaleca się też unikanie słońca w godzinach szczytowego nasłonecznienia, czyli pomiędzy 10:00 a 16:00, kiedy promieniowanie UV jest najmocniejsze. Pamiętaj, że różne formy promieniowania UV występują przez cały rok i mogą też przenikać przez zachmurzone niebo, dlatego ochrona przed nimi jest ważna nie tylko latem, ale przez pełne 12 miesięcy .

Badania profilaktyczne

Regularne badania profilaktyczne to jeden z najważniejszych elementów profilaktyki raka. Dzięki wczesnemu wykryciu zmian możliwe jest skuteczne i szybkie leczenie wielu rodzajów nowotworów.

Mężczyźni

Mężczyźni powyżej 50. roku życia powinni regularnie (raz na rok) poddawać się badaniu na poziom PSA (Prostate-Specific Antigen) we krwi, które pomaga we wczesnym wykrywaniu raka prostaty. Co więcej, jeśli jesteś w grupie ryzyka – na przykład ktoś z Twojej rodziny cierpiał na ten nowotwór – badanie należy wykonywać częściej. Dodatkowo zaleca się poddawać diagnostyce per rectum co dwa lata .

Kolejnym ważnym badaniem jest kolonoskopia. To procedura, podczas której lekarz bada wnętrze jelita grubego w poszukiwaniu polipów czy innych zmian, mogących prowadzić do raka. Zaleca się, aby mężczyźni powyżej 50. roku życia poddawali się kolonoskopii raz na dekadę .

Panowie powinni też systematycznie badać swoje jądra (raz w miesiącu), aby wykryć wszelkie nienaturalne guzki czy powiększenia, które mogą wskazywać na nowotwór. Poza tym raz na 2–3 lata należy udać się na badanie jąder do specjalisty .

Zaleca się też, aby kontrolować swoje zmiany na skórze i regularnie sprawdzać stan wszelkich pieprzyków czy guzków.

Kobiety

USG piersi jest podstawowym badaniem w wykrywaniu wczesnych stadiów raka piersi – jednego z najczęstszych nowotworów u kobiet. Zaleca się, aby panie w wieku 50-69 lat przeprowadzały to badanie co dwa lata. Kobiety zagrożone (np. z rodzinną historią raka piersi) powinny rozpocząć monitorowanie wcześniej i wykonywać je częściej .

Cytologia, czyli badanie komórek szyjki macicy, pozwala wykryć zmiany mogące prowadzić do raka szyjki macicy. Zaleca się, aby kobiety aktywne seksualnie lub wszystkie po 21. roku życia wykonywały cytologię co najmniej raz na 3 lata .

Kolonoskopia jest również ważna dla kobiet, podobnie jak dla mężczyzn, i pozwala na wczesne wykrycie raka jelita grubego. Kobiety powyżej 50. roku życia powinny poddawać się temu badaniu co 10 lat .

Szczepienia

Szczepienia są ważnym narzędziem profilaktyki raka, gdyż chronią przed wirusami zwiększającymi ryzyko rozwoju nowotworów. Dwa najcenniejsze to: szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) i wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV) .

Szczepionka przeciwko HPV chroni przed najczęściej występującymi typami wirusa HPV, które są odpowiedzialne za większość przypadków raka szyjki macicy, ale również raka odbytu czy narządów płciowych. Zaleca się szczepienie dziewcząt i chłopców w wieku od 11 do 12 lat – przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Mimo tego szczepienia mogą być skuteczne też u młodzieży i młodych dorosłych .

Z kolei szczepionka przeciwko HBV jest zalecana dla niemowląt, dzieci i dorosłych, którzy wcześniej nie byli zaszczepieni. Wirus HBV może prowadzić do długotrwałego zakażenia wątroby, które zwiększa ryzyko raka wątroby. Szczepienie jest jedną ze skuteczniejszych metod profilaktyki tego nowotworu .

Przyczyny nowotworów

Nowotwory to złożone i wieloczynnikowe choroby, dlatego ich przyczyny są różnorakie. Wśród głównych powodów wyróżnia się czynniki genetyczne, styl życia, aspekty środowiskowe i wiele innych. W poniższej tabeli skoncentrujemy się jednak tylko na pięciu najczęściej występujących typach nowotworów i ich najważniejszych przyczynach.

Jakie są objawy nowotworów?

Objawy nowotworów są różne i zależne od konkretnego rodzaju raka. Ponownie – nie jesteśmy w stanie opisać wszystkich, dlatego skupimy się na pierwszej piątce, która odpowiada za ponad 50% wszystkich zgonów nowotworowych w Polsce .

Rak płuc

Rak płuc jest jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów. Niestety – jego objawy zwykle pojawiają się dopiero w zaawansowanych stadiach, co często utrudnia wczesne wykrycie. Niemniej jednak istnieje kilka symptomów, które mogą wskazywać na ten problem.

Objawy raka płuc :

• Przewlekły kaszel, który pogarsza się lub nie ustępuje.
• Krwioplucie – nawet w niewielkich ilościach.
• Ból w klatce piersiowej, szczególnie podczas głębokiego oddechu, kaszlu czy śmiechu.
• Zmęczenie i utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny.
• Zmiana charakterystyki kaszlu u osób palących.
• Pogorszenie ogólnego stanu zdrowia i spadek odporności.
• Duszność i problemy z oddychaniem.
• Poczucie ciągłego niedotlenienia.
• Nawracające infekcje, takie jak zapalenie płuc.

Rak piersi

Rak piersi to najczęściej występujący rak u kobiet, który może jednak dotyczyć także mężczyzn. Szacuje się, że ok. 1 procent wszystkich nowotworów piersi dotyka mężczyzn. Wczesne wykrycie znacznie zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Dlatego warto poznać symptomy tego stanu .

Objawy raka piersi :

• Guzek lub zagęszczenie w piersiach (ewentualnie pod pachami).
• Zmiany w wielkości, kształcie lub wyglądzie piersi.
• Wyciek z sutka (np. krwawy), który nie jest związany z karmieniem piersią.
• Pofałdowanie skóry na piersiach.
• Zmiany na brodawkach sutkowych, takie jak zaczerwienienie, łuszczenie skóry, pęknięcia czy wrzody.
• Pieczenie, ból lub uczucie napięcia w piersiach, które nie zmienia się w trakcie cyklu miesiączkowego.
• Obrzęk, zaczerwienienie lub ciemnienie skóry piersi.

Rak prostaty

Rak prostaty to typowy nowotwór u mężczyzn. Jego objawy często są niezauważalne w początkowych stadiach choroby, ale z czasem mogą pojawiać się pewne dolegliwości.

Objawy raka prostaty :

• Słaby lub przerywany strumień moczu, a także jego częste oddawanie, szczególnie w nocy.
• Ból podczas oddawania moczu lub ejakulacji.
• Krew w moczu lub nasieniu.
• Ból w dolnej części pleców, biodrach lub miednicy.
• Problemy z erekcją.
• Utrata kontroli nad pęcherzem lub jelitami.
• Niewyjaśniona utrata masy ciała.

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego charakteryzuje się powolnym wzrostem, co zwiększa znaczenie profilaktyki i regularnych badań przesiewowych ze względu na wysoką szansę wyleczenia. Mimo iż w początkowych stadiach może nie dawać on żadnych objawów, warto poznać wczesne symptomy, które mogą wskazywać na rozwijanie się choroby.

Objawy raka jelita grubego :

• Zmiana rytmu wypróżnień (zaparcia lub biegunka) trwająca dłużej niż kilka dni.
• Krew w stolcu.
• Ból brzucha, skurcze lub uczucie ciągłego dyskomfortu w jamie brzusznej.
• Słabość i zmęczenie o nieznanym pochodzeniu.
• Ciemne, smoliste stolce.
• Utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny.
• Ciągłe parcie na stolec, które nie ustępuje po skorzystaniu z toalety.
• Trudności w trawieniu, w tym wzdęcia czy uczucie pełności.

Rak skóry

Rak skóry to zjawisko globalne, które dotyka różnych grup wiekowych i etnicznych. Nowotwór ten jest jednak w dużym procencie wyleczalny, jeśli zostanie wykryty na wczesnym etapie. Dlatego ważne jest, aby poznać wszelkie symptomy sugerujące ten stan.

Objawy raka skóry :

• Rozrost lub zmiana kształtu istniejących pieprzyków czy plam na skórze.
• Wystąpienie guzków lub ran, które nie goją się przez długi czas.
• Pojawienie się nowych pieprzyków lub plam, które różnią się od pozostałych.
• Świąd, ból, uczucie pieczenia lub szorstkość w obrębie pieprzyków, lub plam.
• Zmiana koloru skóry wokół istniejących pieprzyków lub plam.
• Krwawienie lub wydzielina z pieprzyków, lub plam.
• Nietypowe zmiany skórne (wielkość, kształt, kolor, krawędzie) z jednym lub więcej punktem asymetrii.

Diagnoza nowotworu

Diagnoza nowotworu to skomplikowany proces medyczny mający na celu potwierdzenie lub wykluczenie obecności komórek rakowych w organizmie. Zwykle lekarz zaczyna od wywiadu z pacjentem. Działanie to ma na celu identyfikację objawów mających związek z określonymi rodzajami raka, takich jak utrata masy ciała, nietypowe bóle, niepokojące zmiany skórne lub nieznane przebarwienia .

Specjalista może też zasugerować różne badania diagnostyczne w zależności od podejrzanego typu raka, w tym badania obrazowe, jak tomografia komputerowa (CT) czy rezonans magnetyczny (MRI), biopsja lub badania krwi .

Diagnostyka ta umożliwia identyfikację i analizę nieprawidłowości w pracy organizmu. Równie ważne jest zrozumienie, jak daleko rak się rozprzestrzenił, co ma znaczenie dla planowania skutecznego leczenia.

Kto leczy raka?

Rak jest zwykle leczony przez zespół specjalistów z różnych dziedzin medycyny. Zależnie od konkretnego rodzaju nowotworu, grupa ta może obejmować :

• Onkologów medycznych, którzy kierują chemioterapią, immunoterapią, terapią hormonalną i innymi typami leczenia.
• Onkologów radioterapeutycznych (radioterapeutów), czyli lekarzy specjalizujących się w leczeniu raka za pomocą radioterapii.
• Chirurgów onkologicznych, którzy operacyjnie usuwają guzy nowotworowe.
• Patologów, czyli specjalistów analizujących tkanki i komórki w celu dokładnego określenia rodzaju i stadium raka.
• Radiologów interpretujących różne badania obrazowe, które pomagają zdiagnozować i określić rozmiar i lokalizację nowotworów.
• Hematologów leczących raka krwi i szpiku kostnego.
• Onkologów pediatrycznych leczących nowotwory u dzieci.

Jakie badania pozwalają wykryć raka?

Diagnoza raka najczęściej obejmuje różne metody, takie jak badania fizykalne, obrazowe, laboratoryjne i biopsje. Wybór testu diagnostycznego opiera się na bazie symptomów pacjenta, historii medycznej oraz potencjalnego ryzyka wystąpienia określonego rodzaju raka.

Badania fizykalne

Badanie fizykalne to często pierwszy krok w procesie diagnozy. Zwykle wykorzystuje się je do zidentyfikowania fizycznych oznak nowotworu. Diagnostyka ta może obejmować badanie skóry pod kątem różnych zmian, wyczuwanie guzów w klatce piersiowej i brzuchu, czy kontrolę jamy ustnej w poszukiwaniu przebarwień, lub nadmiernego wzrostu tkanek .

Chociaż badanie to jest zazwyczaj częścią rutynowych kontroli zdrowia, może również pomagać we wczesnym wykrywaniu raka.

Badania obrazowe

Badania obrazowe dostarczają szczegółową wizję wnętrza ciała, która może ukazać obecność guzów lub innych nieprawidłowości. Techniki obrazowania obejmują tradycyjne zdjęcia rentgenowskie czy tomografię komputerową (CT), która dostarcza szczegółowych i przekrojowych obrazów ciała .

Nierzadko wykorzystuje się też rezonans magnetyczny (MRI) dla obrazów tkanek miękkich, a także ultrasonografię i pozytonową tomografię emisyjną (PET) do przeglądu aktywności metabolicznej guzów .

Badania laboratoryjne

Badania laboratoryjne, w tym badania krwi, moczu czy kału, mogą wykazać nieprawidłowości wskazujące na raka. Niektóre z nich to obecność specyficznych markerów nowotworowych we krwi lub anomalie w liczbie i rodzaju komórek .

Co więcej, wybrane badania, jak tzw. testy genetyczne, mogą wykrywać mutacje genetyczne wskazujące na zwiększone ryzyko wystąpienia raka .

Biopsja

Biopsja daje patologowi możliwość zbadania komórek i tkanek pod mikroskopem w celu potwierdzenia obecności raka. To najbardziej bezpośredni sposób na ocenę, czy podejrzane zmiany są złośliwe .

Typy biopsji różnią się w zależności od lokalizacji i charakteru podejrzanej zmiany, zwykle obejmując biopsję igłową, wycinającą, aspiracyjną cienkoigłową (BAC), endoskopię i inne .

Rak – leczenie

Leczenie raka zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj i stadium nowotworu, ogólny stan zdrowia pacjenta oraz indywidualne cechy organizmu. Medycyna stosuje wiele różnych metod walki rakiem, m.in. chirurgię, radioterapię, chemioterapię, immunoterapię, a także terapię hormonalną, celowaną lub genową.

Jakie są rodzaje leczenia raka ?

• Chirurgia. To jedna z najbardziej tradycyjnych metod leczenia raka. Polega na usunięciu guza nowotworowego i nierzadko też niektórych otaczających go tkanek. Działanie to ma na celu zredukowanie obciążenia nowotworowego i wsparcie walki z chorobą.
• Radioterapia. Wykorzystuje się do tego silne promieniowanie, które ma za zadanie zniszczyć komórki nowotworowe. Może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi metodami leczenia takimi jak chirurgia.
• Chemioterapia. Polega na podawaniu leków, które mają na celu zniszczenie komórek rakowych. Środki te aplikowane są dożylnie, doustnie lub w inny sposób, w zależności od rodzaju i lokalizacji raka.
• Terapia celowana. Metoda leczenia oparta na stosowaniu leków, które atakują konkretne cechy komórek rakowych, co minimalizuje uszkodzenie zdrowych komórek. To stosunkowo nowy sposób w leczeniu raka, który jednak staje się coraz skuteczniejszy.
• Immunoterapia. Polega na wykorzystywaniu układu immunologicznego samego pacjenta do zwalczania raka. Celem tej techniki jest pobudzenie lub przywrócenie naturalnej zdolności organizmu do walki z rakiem.
• Terapia hormonalna. Pozwala na zablokowanie lub ograniczenie wydzielania hormonów, które mogą przyspieszać wzrost niektórych komórek nowotworowych (np. przy raku piersi lub prostaty). Terapia hormonalna może być stosowana samodzielnie lub w kombinacji z innymi metodami leczenia.
• Terapia genowa. To dość nowy i ciągle rozwijający się sposób leczenia raka. Polega na modyfikacji genów w komórkach pacjenta w celu zwalczania choroby. Choć jest to obiecujący obszar, wymaga on jeszcze wielu badań, aby był bezpieczny i skuteczny dla wszystkich osób chorych na raka.

Medycyna alternatywna

Medycyna alternatywna to termin obejmujący szeroki zakres działań, które na ogół nie są uznane przez tradycyjną medycynę. Do takich terapii należą m.in. akupunktura, homeopatia, refleksologia, naturoterapia i wiele innych. Często medycyna alternatywna koncentruje się na holistycznym podejściu do zdrowia, uwzględniając dzienny bilans energetyczny, zasady życia i zdrowia psychicznego .

Medycyna alternatywna może być stosowana jako uzupełnienie konwencjonalnego leczenia, wspomagając jego skuteczność i zmniejszając objawy towarzyszące, jak ból czy nudności. Wielu ludzi korzysta z niej, łagodząc skutki uboczne leczenia tradycyjnego lub poprawiając swoje ogólne samopoczucie i jakość życia.

Zawsze należy jednak skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania jakiejkolwiek alternatywnej terapii. Niektóre strategie mogą mieć działania niepożądane lub kolidować z konwencjonalnymi terapiami.

Jak wybrać odpowiednie leczenie raka?

Wybór odpowiedniego leczenia raka to złożony proces, który zależy od wielu czynników. Konkretna terapia zawsze powinna być wybierania na podstawie konsultacji z lekarzem. Najważniejsze aspekty wpływające na decyzję to typ raka, stadium i rozmiar guza, ogólny stan zdrowia pacjenta oraz indywidualne preferencje .

Specjaliści onkologowie mają głęboką wiedzę na temat różnych metod leczenia i ich skuteczności dla konkretnych typów i etapów nowotworów. Dzięki temu są w stanie zaproponować najbardziej odpowiedni plan leczenia. Niekiedy oznacza to jedną metodę leczenia, taką jak operacja, lub kombinację terapii, takich jak chemioterapia i radioterapia .

Nie bez znaczenia są też indywidualne potrzeby pacjenta. Niektóre osoby mogą preferować bardziej agresywne podejście do leczenia, podczas gdy inne będą chciały wybrać metodę, która minimalizuje skutki uboczne. Ważną rolę odgrywają też czynniki osobiste, takie jak sytuacja rodzinna, praca, finanse i wartości życiowe. Ostateczna decyzja o leczeniu powinna być zatem wynikiem otwartej i szczerej dyskusji między pacjentem a lekarzem.

Nowotwór – prognozy

Prognozy raka są złożone i mogą znacząco różnić się w zależności od konkretnego typu nowotworu. Dodatkowo wpływa na nie wiele czynników, takich jak stadium choroby, ogólny stan zdrowia pacjenta czy sposób leczenia. Dlatego ponownie skupimy się na pięciu najczęściej występujących typach raka: nowotworze płuc, piersi, prostaty, jelita grubego i skóry.

Jakie są prognozy dla osób chorych na nowotworów ?

• Rak płuc. To jeden z najbardziej śmiertelnych typów raka. Średnia 5-letnia przeżywalność dla nowotworu płuc wynosi około 23-28% Liczby te mogą się jednak znacznie różnić w zależności od stadium choroby.
• Rak piersi. Dzięki skutecznym metodologiom detekcji i leczenia raka piersi 5-letnia przeżywalność dla tej choroby wynosi obecnie około 90%.
• Rak prostaty. To jeden z najmniej śmiertelnych typów raka. 5-letnia przeżywalność dla raka prostaty wynosi ok. 97%.
• Rak jelita grubego. W przypadku tej choroby 5-letnia przeżywalność wynosi około 63%. Niemniej jednak, dla osób, u których rak jelita grubego został wykryty wcześnie, wzrasta ona do ok. 90%.
• Rak skóry. Są różne typy nowotworu skóry, dlatego trudno określić jednolite prognozy. Jednym z częściej występujących jest jednak nieczerniakowy rak skóry, mający 5-letnią przeżywalność wynoszącą niemal 100%. Bardziej poważny, ale rzadszy czerniak ma 5-letnie wskaźniki przeżycia na poziomie około 94%, które spadają wraz z rozwojem choroby.

Jak rozumieć statystyki mówiące o rokowaniach?

Statystyki rokowań są narzędziem umożliwiającym lekarzom tworzenie pewnego rodzaju prognozy na podstawie danych zgromadzonych z dużej grupy pacjentów, którzy zmagali się z danym schorzeniem lub stanem zdrowia.

Mimo tego nie należy traktować tych statystyk jako bezpośredniej oceny własnej sytuacji. Dane są generalizacją dla dużej populacji, a każda osoba jest unikalna i różni się pod względem genotypu, stylu życia, historii zdrowia, a także reakcji na leczenie. Co więcej, statystyki są wartościami średnimi, co oznacza, że niektórzy pacjenci osiągają lepsze wyniki, podczas gdy inni mogą mieć gorsze prognozy.

Należy również pamiętać, że medycyna nieustannie się rozwija. Statystyki z przeszłości mogą nie odzwierciedlać pełni możliwości nowych terapii, technik chirurgicznych czy leków, które są dostępne obecnie.

W związku z tym, choć statystyki rokowań mogą dostarczyć pewnych informacji, to jednak nigdy nie zastąpią indywidualnej konsultacji z lekarzem, który może dostosować ocenę i plan leczenia do konkretnego pacjenta i jego specyficznej sytuacji.

Rak – o co pytać lekarza?

Diagnoza nowotworu to zarówno szok, niedowierzanie, jak i przerażenie. Nic więc dziwnego, że wiele osób nie będzie miało pojęcia, o co w takiej sytuacji zapytać lekarza. Poniżej znajdziesz kilka podstawowych pytań, które warto zadać specjaliści na różnych etapach leczenia.

Pytania bezpośrednio po diagnozie

• Jaki jest typ i stadium mojego raka?
• Czy są potrzebne dodatkowe testy lub badania diagnostyczne?
• Gdzie najlepiej poddać się leczeniu?
• Jakie są rokowania? Czy pełne wyzdrowienie jest prawdopodobne?
• Czy potrzebuję drugiej opinii medycznej?
• Jak mogę się przygotować na fizyczne i emocjonalne wyzwania, które są związane z leczeniem raka?
• Kiedy powinniśmy rozpocząć leczenie i ile będzie trwało?

Pytania przed podjęciem decyzji o planie leczenia

• Jakie są dostępne opcje leczenia dla tego typu i stadium raka?
• Jakie są cele każdej z proponowanych opcji leczenia?
• Jakie są szanse powodzenia każdego z możliwych planów leczenia?
• Czy mogę brać udział w jakimś badaniu klinicznym? Jakie są jego zalety i ryzyka?
• Jakie są potencjalne skutki uboczne i ryzyka związane z każdym z proponowanych planów leczenia?
• Czy leczenie wpłynie na moje życie seksualne? Jeśli tak, jak mogę sobie z tym radzić?
• Jak leczenie wpłynie na jakość życia, w tym na moją zdolność do pracy, prowadzenia normalnego życia i utrzymywania relacji z bliskimi?
• Czy mogę porozmawiać o swoim planie leczenia z innym specjalistą przed podjęciem ostatecznej decyzji?
• Jak szybko muszę podjąć decyzję o planie leczenia? Czy mam czas na zastanowienie się nad wszystkimi opcjami?
• Jakie są koszty związane z proponowanymi opcjami leczenia i czy są one pokrywane przez ubezpieczenie zdrowotne?
• Czy leczenie będzie wymagało hospitalizacji, czy można je przeprowadzić ambulatoryjnie? Jak często będę musiał odwiedzać szpital lub klinikę?

Pytania podczas leczenia

• Jakie symptomy powinny zaniepokoić mnie na tyle, by natychmiastowo zgłosić się do lekarza?
• Czy nużące skutki uboczne leczenia są normalne? Jeśli tak, jak mogę sobie z nimi radzić?
• Czy leczenie działa zgodnie z oczekiwaniami?
• O jakich objawach od razu powinienem informować zespół medyczny?
• Jak mogę utrzymać lub poprawić swoje siły i samopoczucie podczas leczenia?
• Czy powinienem zwracać uwagę na jakieś konkretne rzeczy dotyczące mojego zdrowia psychicznego podczas leczenia?
• Czy są jakieś dodatkowe źródła wsparcia, takie jak grupy wsparcia, psychologowie, dietetycy, które mogą mi pomóc?

Pytania po leczeniu

• Jakie są szanse na nawrót choroby i jakich symptomów powinienem być świadom?
• Jakie badania kontrolne będę musiał wykonywać, jak często i dlaczego?
• Czy są jakieś długoterminowe skutki leczenia, na które powinienem zwrócić uwagę?
• Jakie zmiany w stylu życia mogą pomóc zminimalizować ryzyko nawrotu?
• Kiedy mogę wrócić do normalnych aktywności, takich jak praca, ćwiczenia, podróże?
• Czego mogę oczekiwać w zakresie mojego zdrowia seksualnego i płodności po leczeniu?
• Czy mogę kontynuować stosowanie leków, które brałem przed diagnozą raka?
• Co powinienem zrobić w przypadku, gdy powrócą symptomy choroby?
• Czy mogę liczyć na jakiekolwiek wsparcie psychologiczne, czy grupy wsparcia po zakończeniu leczenia?
• Czy są rzeczy, jakich lekarze nauczyli się podczas mojego leczenia, które mogą pomóc innym pacjentom w przyszłości?

Pamiętaj, że to tylko przykładowe pytania. Jeśli chcesz, zapisz swoje własne i zadaj je specjaliście. Nie zapominaj też, że inni pracownicy opieki zdrowotnej (np. pielęgniarki) również mogą udzielić odpowiedzi na Twoje wątpliwości.

Jak żyć z nowotworem?

Życie z rakiem to ogromne wyzwanie, które wymaga zarówno siły fizycznej, jak i psychicznej. Zmagania każdego pacjenta są indywidualne i unikalne, ale istnieją pewne uniwersalne metody radzenia sobie z tą sytuacją.

Jakie radzić sobie z chorobą nowotworową?

Dbałość o zdrowie fizyczne

Nic nie zastąpi właściwej troski o ciało, zwłaszcza w przypadku walki z nowotworem. Zdrowa dieta i aktywność fizyczna (w miarę zaleceń), są niezmiernie istotne. Monitoring stanu zdrowia daje lekarzom możliwość szybkiego reagowania na zmiany.

Pamiętaj, że podczas leczenia ciało może wymagać innych wartości odżywczych, a rutynowa aktywność fizyczna może zarówno poprawić samopoczucie, jak i wzmóc siłę do walki z chorobą.

Wsparcie psychiczne

Diagnoza raka może prowadzić do lęku i depresji. Wsparcie emocjonalne jest więc w tym okresie nieodzowne. Szukaj pomocy wśród rodziny, przyjaciół , a także w grupach wsparcia czy organizacjach pomagających osobom zmagającym się z nowotworem.

Psychoterapia również może być bardzo pomocna. Profesjonalista pozwoli przepracować trudne emocje i przygotować strategie radzenia sobie ze stresem.

Przygotowanie na zmiany

Nowotwór może wpłynąć na różne aspekty codziennego życia, takie jak praca, relacje czy zainteresowania. Jakkolwiek trudne by to nie było, istotne jest, aby przygotować się na ewentualne zmiany. Ważne jest chociażby poruszenie tematów takich jak urlop zdrowotny czy opcje wsparcia finansowego – to normalne sprawy, o których po prostu trzeba rozmawiać.

Znalezienie balansu

Życie z nowotworem może wprowadzić dysproporcje między codziennym życiem a walką z chorobą. Istotne jest zatem, aby odnaleźć balans, który pozwoli Ci cieszyć się życiem, niezależnie od trudności.

Może to oznaczać znalezienie nowego hobby, poświęcenie czasu na medytację, czy odnowienie stosunków z bliskimi. Odnalezienie radości w codziennym życiu pomaga stawić czoła wyzwaniom związanym z chorobą.

Planowanie przyszłości

Pomimo niepewności, jaką niesie nowotwór, nie należy zapominać o planowaniu przyszłości. Cieszenie się z planów, marzeń i celów jest niezwykle pomocne zarówno w psychicznej, jak i fizycznej walce z nowotworem. Planowanie przyszłości może również dać poczucie kontroli nad sytuacją oraz optymistyczną perspektywę na późniejsze miesiące czy lata.

Jak pomóc bliskim, którzy walczą z rakiem?

Pomoc bliskiej osobie, która walczy z rakiem, to jedno z najważniejszych i najtrudniejszych zadań, jakie może przed Tobą stanąć. Wyzwanie to wymaga cierpliwości, empatii i siły. Odpowiednie wsparcie może jednak przynieść niesamowite skutki. Dlatego sprawdź, jakie działania warto podjąć.

• Bądź obecny. Po prostu – dobra rozmowa i towarzystwo mogą być nieocenione. Często samo przebywanie z chorą, bliską osobą daje jej duże wsparcie, a nawet może przynieść ulgę.
• Słuchaj i bądź empatyczny. Zrozumienie sytuacji i emocji osoby to podstawa. Daj choremu możliwość wyrażenia swoich uczuć bez strachu przed oceną. Słuchaj i staraj się zrozumieć, jak trudne by to nie było.
• Pomagaj w codziennych obowiązkach. Może to być gotowanie, sprzątanie, podwożenie do lekarza – cokolwiek, co zmniejszy obciążenie codziennymi obowiązkami. Osoba chora ma wystarczająca dużo stresu, dlatego skorzysta na mniejszej liczbie zadań.
• Edukuj się. Im więcej wiesz o chorobie, tym lepiej jesteś przygotowany, aby pomóc. Znajomość skutków ubocznych leczenia, sposobów łagodzenia bólu, itd. może być bardzo pomocna.
• Zachęcaj do opieki zdrowotnej. Możesz pomóc w organizacji wizyt lekarskich lub być podczas nich obecny, aby zapewnić wsparcie emocjonalne.
• Dbaj o swoje zdrowie. Pomoc innym zaczyna się od zadbania o siebie. Dobrze jest znaleźć czas na relaks, zdrowe jedzenie i sen. To klucz do utrzymania siły, energii i zdrowia emocjonalnego potrzebnego do niesienia pomocy.
• Ośmielaj i buduj nastrój. Nowotwór może być przerażający, ale małe gesty mogą podnieść nastrój. Zabawy, dowcipy, filmy – cokolwiek, co sprawia, że Twój bliski się uśmiecha, będzie dobre.

Sposoby wspierania osób chorych na nowotwór

Wspieranie tych, którzy stawiają czoła nowotworowi, nie ogranicza się tylko do bliskich i rodziny. Każdy z nas może pomóc, nawet jeśli osoby chore nie są nam bliskie. Oferowanie wsparcia, niezależnie od jego rodzaju, może zrobić ogromną różnicę w czyimś życiu.

Jak pomoc osobom chorym na raka?

Podsumowanie